استفاده بلاروس از تجارب ایران در برابر تحریم‌ها
الکساندر لوکاشنکو در سفر به تهران مطرح کرد
الکساندر لوکاشنکو در سفر به تهران مطرح کرد
شامگاه یکشنبه 21 اسفند، الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهوری بلاروس وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد. این سفر بیش از آنکه سیاسی باشد، جنبه‌های اقتصادی دارد، چراکه بلاروس در این دوره زمانی از سوی اتحادیه اروپا بایکوت شده و تمام راه‌های دسترسی به دریا را از دست داده است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که لوکاشنکو به امید رسیدن به آب‌های آزاد به ایران سفر کرده است.چند روز بیشتر به پایان سال 1401 نمانده، اما ارتباط ایران با کشورهای دیگر سرعت گرفته است. توافق غیرمنتظره و ناگهانی سه‌جانبه چین، ایران و عربستان پس از هفت سال، دوباره ارتباط این دو کشور را تا حدودی به حالت عادی بازمی‌گرداند. از سوی دیگر علی باقری به مسقط سفر کرد و به‌دلیل میانجی‌گری‌های عمان پای تبادل زندانیان ایران و آمریکا به‌میان آمد برای آنکه شاید بتواند خونی تازه به رگ‌های برجام جاری کند. گرچه این موضوع از سوی ایران تائید و از سوی آمریکا تکذیب شد. در همین راستا ارتباط ایران و لیبی هم دوباره از سر گرفته خواهد شد. این خبر را ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه اعلام کرده و گفت: «گفت‌وگوهای خوبی بین ایران و دولت لیبی برقرار است و سفیر غیرمقیم ایران با وزیر خارجه لیبی درباره گسترش روابط دو کشور و فعالیت مجدد سفارتخانه‌های دو کشور در تهران و طرابلس گفت‌وگو کرده‌اند.» حالا الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهوری بلاروس با هیئت همراه، با هزار امید و آرزو به ایران سفر کرده و در تمام نشست‌های خود، مقاومت ایران در مقابل تحریم‌ها را تحسین کرده و خواستار انتقال تجارب ایران شده است.
تحریم‌های قلدرمآبانه اشتراک ایران و بلاروس
آلکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس و هیئت همراه، عصر دیروز به دیدار رهبری رفتند. مقام معظم رهبری در این دیدار ظرفیت همکاری‌های دو کشور را بسیار فراتر از سطح کنونی دانسته و تاکید کردند: «باید با استفاده از روحیه و اراده‌ای که در دو طرف برای عملی کردن توافق‌ها وجود دارد، سطح روابط افزایش چشمگیری یابد. یکی از اشتراکات ایران و بلاروس تحریم‌های قلدرمآبانه آمریکا و برخی کشورهای غربی است. کشورهایی که مورد تحریم آمریکا قرار گرفته‌اند، باید با همکاری یکدیگر و با تشکیل یک مجموعه مشترک، حربه تحریم را از بین ببرند و ما معتقدیم این کار شدنی است.» رهبری با اشاره به تحریم‌های آمریکا برضد ایران، از ابتدای پیروزی انقلاب و وضع شدیدترین تحریم‌ها در دوازده سال گذشته، افزودند: «تحریم‌های شدید، ایران را متوجه توانایی‌ها و نیروهای درونی خود کرد و در همین مدت تحریم‌ها، زمینه پیشرفت‌های بسیاری برای ایران مهیا شد و کشور ما توانست در زمینه‌های مختلف از جمله «علم و فناوری»، «پزشکی و بیولوژیک»، «هوا-فضا»، «هسته‌ای» و «نانو» به پیشرفت‌های شگفت‌آوری دست یابد. اگر کشورهایی که مورد تحریم آمریکا قرار گرفته‌اند، از ظرفیت یکدیگر استفاده کامل کنند، منافع آن برای همه طرف‌ها، بسیار خواهد بود.» ایشان با یادآوری زمینه‌های همکاری ایران و بلاروس از جمله در «علم و فناوری»، «تجارت» و «فعالیت‌های سیاسی در مجامع بین‌المللی»، به موضوع خط عبور شمال به جنوب اشاره کردند و گفتند: «راه‌اندازی خط عبور شمال به جنوب به نفع دو کشور و همچنین روسیه و منطقه است و باید هر دو طرف برای راه‌اندازی آن تلاش کنند. توافق‌ها و حرف‌ها نباید در جلسات به پایان برسد، بلکه باید با پیگیری ویژه و زمان‌بندی مشخص، به مرحله اجرا برسد. دنیای امروز نیازمند معنویت است. معنویت می‌تواند عامل حرکت‌دهنده برای ملت‌ها باشد.» لوکاشنکو نیز با ابراز خرسندی فراوان از دیدار با رهبر انقلاب گفت: «ایران در دوران تحریم‌ها به تجربیات و پیشرفت‌های شگفت‌آوری دست پیدا کرده است و ما معتقدیم که اگر از شرایط تحریم به‌درستی استفاده شود، می‌تواند یک فرصت برای پیشرفت باشد. هدف من از سفر به ایران آشنایی نزدیک با دستاوردهای ایران است. شرایط سخت کنونی بین‌المللی، دوستان واقعی و غیرواقعی را برای ما مشخص کرد و ما مصمم به همکاری ویژه با همراهان واقعی هستیم.»
امضای همکاری‌های همه‌جانبه
طی جلسات مختلف، هشت توافق بین دو کشور صورت گرفته است. علاوه بر امضای نقشه راه همکاری‌های همه‌جانبه، هفت سند همکاری در حوزه‌های مختلف تجاری، حمل‌ونقل، کشاورزی و فرهنگی میان ایران و بلاروس به امضای سید‌ابراهیم رئیسی و الکساندر لوکاشنکو رسید. اسناد همکاری دو کشور در حوزه‌های مختلف تجاری، حمل‌ونقل، کشاورزی، فرهنگی و هنری، انتقال محکومان و سند برنامه اجرایی به مناسبت سی‌امین سال برقراری روابط دو کشور نیز امضا شد. این اسناد توسط وزرای خارجه، صمت، کشاورزی، راه و شهرسازی و دادگستری با همتایان بلاروسی آنها امضا شد. در این میان پر بیراه نیست اگر بگوییم انتقال محکومان دو کشور یکی از توافقات مهم سفر رئیس‌جمهوری بلاروس به ایران است. در حضور رئیسی و لوکاشنکو، توافق‌نامه انتقال محکومان ایران و بلاروس توسط وزیر دادگستری ایران و وزیر کشور بلاروس امضاء شد. البته پیش از این و با هدف حمایت از اتباع کشورمان، موافقت‌نامه‌های معاضدت قضایی در امور کیفری، معاضدت قضایی در امور مدنی و استرداد مجرمین با کشور بلاروس امضاء شده و این چهارمین سند حقوقی است که میان دو کشور امضاء شده است.
مواضع مشترک منطقه‌ای و بین‌المللی
پس از امضای این توافق‌نامه‌ها نشست خبری مشترکی برگزار شد که دو رئیس‌جمهوری ایران و بلاروس مقابل رسانه‌ها قرار گرفته و مذاکرات خود را تشریح کردند. ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در این نشست خبری مشترک تأکید کرد: «توافقات خوبی در زمینه‌های صنعت، معدن، تجارت، کشاورزی و راه امضاء شده است که امیدواریم گام‌هایی در جهت توسعه روابط بین دو کشور باشد. مصمم هستیم روابط منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود را با بلاروس افزایش دهیم.» او با اشاره به اینکه اراده دو کشور بر توسعه روابط در همه حوزه‌هاست، افزود: «این روابط در گذشته هم وجود داشته اما پس از تشکیل این دولت روابط بیشتر شده و شرایط با گذشته قابل‌مقایسه نیست. ایران و بلاروس هردو با یک‌جانبه‌گرایی مخالف بوده و معتقدیم کشورهای مستقل می‌توانند با یکدیگر همکاری داشته باشند و راهی باشد برای مقابله با تحریم و استفاده از ظرفیت‌های یکدیگر.» لوکاشنکو نیز پس از تشکر از مهمان‌نوازی رئیسی، گفت: «آخرین‌بار 17 سال پیش سفر رسمی به ایران داشتم و باید بگویم هیچ تحریمی نتوانسته است ایران را از پیشرفت بازدارد. امروز روابط دو کشور را با جزئیات موردبررسی قرار دادیم. دوره‌ای از توقف در
همکاری‌‌ها وجود داشت، اما از این دوره عبور کرده‌ایم و اسناد و تفاهم‌نامه‌های زیادی امروز به امضا رسید که اگر آنها اجرایی شود به هدف خود در توسعه روابط می‌رسیم. تحریم، دوره فرصت‌هاست و نباید این فرصت ایجادشده را از دست داد. مواضع دو کشور در موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی همگون و مشترک است و هر دو کشور خواهان ایجاد جهانی چندقطبی و عادلانه هستند.» او افزود: «حجم تبادلات تجاری ما نسبت به سال گذشته سه برابر شده، اما هنوز از سطح انتظارات دو کشور دور است. امروز تأکید می‌کنیم همه توافقات بدون حاشیه‌ای باید اجرا شوند. »
رئیسی در نشست هیئت‌های عالی‌رتبه دو کشور نیز، تعاملات ایران و بلاروس و روابط دیپلماتیک میان دو کشور را سازنده توصیف و تأکید کرده و با ابراز رضایت از روند رو به رشد روابط دو کشور گفت: «امضای یادداشت تفاهم‌ها در حوزه‌های مختلف نشانگر عزم و اراده دو کشور برای توسعه همه‌جانبه روابط است. استفاده از ظرفیت پیمان‌های منطقه‌ای نظیر سازمان همکاری‌های شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در افزایش مبادلات و مراودات اقتصادی میان دو کشور و دیگر کشورهای مستقل مؤثر است.» لوکاشنکو نیز با اعلام اینکه ایران یکی از کشورهای پیشرفته در حوزه تمدنی و اقتصادی است، گفت: «هربار شاهد عزم و اراده بیشتر ملت ایران برای مقابله با فشارها و تحریم‌ها و همچنین حرکت در مسیر پیشرفت هستم.»
لبه لرزان حرکت دیپلماتیک ایران
مهدی مطهرنیا، کارشناس روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با هم‌میهن اهمیت سفر لوکاشنکو به ایران را بررسی و تأکید کرد: «بلاروس و لوکاشنکو در طیف نزدیک به روسیه و در محور همکاری با مسکو قرار می‌گیرند. تهران اخیراً تلاش می‌کند مسائل خود را با کشورهای همسایه مانند عربستان حل کند و از طرف دیگر با جهت‌گیری‌های پوتین و اعلام مواضع نزدیک به مسکو در ارتباط با بحران اوکراین، بسیار محافظه‌کارانه زمینه‌های یک اتحاد عملیاتی‌تر را به‌وجود آورد.» او افزود: «دولت آقای رئیسی در پی آن است که با نشان دادن نزدیکی به مسکو و بزرگداشت مقاومت در برابر آمریکا به‌واسطه نزدیکی به کشورهای محور مسکو بتواند پاسخگوی گفتمانی باشد که آن را گفتمان انقلابی می‌نامند. از سوی دیگر بر آن است که با حل‌وفصل مسائل خود در منطقه زمینه‌هایی برای برگ‌های برنده دیپلماسی موسوم به دیپلماسی مقاومت به نمایش بگذارد. در حقیقت ایران با نزدیکی به برخی کشورها و شخصیت‌ها دنبال آن است که نشان دهد ایجاد اتحاد و وحدت با مسکو و علیه غرب است. از طرف دیگر با رویکرد عمل‌گرایانه تلاش می‌کند فشارها را بر تهران کاهش دهند.» این کارشناس مسایل بین‌الملل گفت: «ایران در وضعیت کنونی روی لبه لرزان حرکت دیپلماتیک و سیاست خارجی قرار دارد؛ چراکه سعی می‌کند صحنه سیاست و دیپلماسی خارجی را به‌سمت گفتمان آشتی و مصالحه سوق دهد. اما این گفتمانی است که به رقبای رئیسی تعلق دارد که محمد خاتمی در عرصه بین‌المللی دنبال می‌کرد تا تنش‌زدایی در برابر تنش‌زایی قرار گیرد و به همین دلیل گفت‌وگوی تمدنها مطرح شد. امروز سایه‌ای از گفتمان رقیب در جهت حل‌وفصل مسائل با جهت‌گیری‌های عمل‌گرایانه دولت دیده میشود. به همین جهت برای پاسخگویی به گفتمان انقلابی و مقاومت در برابر سناریوهای بعدی، تلاش می‌کند محور مسکو را از دست ندهد و بلاروس هم به مسکو نزدیک است.» بلاروس اما در لیست تحریم اتحادیه اروپا قرار دارد و دستیابی به آب‌های آزاد را از دست داده است. این توافق‌نامه‌های امضاشده به نفع ایران است یا بلاروس برای رسیدن به مرزهای آبی؟ مطهرنیا در پاسخ به این سؤال گفت: «روسای‌جمهور کشورها با جهت‌گیری‌های مختلف دموکراتیک، تمامیت‌خواه و... بر مبنای منافع تعریف‌شده حکام حرکت می‌کنند. لوکاشنکو هم به‌دنبال منافع ملی و خاص کشور خود است. بسیاری از کشورها حتی در شرق و آسیا دنبال هزینه دادن برای ارتباط با لوکاشنکو نیستند. اما ایران به دلایل خاصی که در منطق خاص سیاست خارجی، این کشورها را بیشتر جذب می‌کند چراکه این سیاست خارجی در چارچوب فشارهای مشترکی است که به روسیه، ایران و بلاروس وارد میشود.»
حساسیت روی مناسبات امنیتی روسیه و ایران
بهمن عشقی، دبیركل سابق اتاق بازرگانی تهران نیز در گفت‌وگو با هم‌میهن زوایای اقتصادی سفر لوکاشنکو را بررسی کرد و گفت: «در تحریم‌هایی که غرب علیه روسیه و بلاروس اعمال کرده، شرایط بلاروس بدتر از روس‌هاست. آن‌هم به دلیل اینکه 1) خطوط مواصلاتی و تعداد همسایگان بلاروس محدودتر از روسیه است. با بسته شدن مرزهای غربی و جنوبی بلاروس (که به اوکراین منتهی میشود)، تنها راه ارتباطی این کشور روسیه است. 2) اقتصادش تکثر اقتصاد روسیه است. بنابراین هم از لحاظ جغرافیایی و هم از نظر تنوع اقتصادی آسیب‌پذیرتر از روسیه است. مشکلات سیاست داخلی بلاروس هم بیشتر از روسیه است.» او با اشاره به اینکه بلاروس از عناصر صنعتی اتحاد شوروی سابق بوده است، افزود: «بسیاری از کارخانه‌های صنعتی اتحادیه شوروی در بلاروس واقع شده و از سوی دیگر مینسک، نقطه مرکز اروپاست. به دلیل موقعیت جغرافیایی عناصر توسعه در این کشور وجود داشته است که به نظر می‌رسد پاره‌ای از نیازهای تکنولوژیک و اقتصادی ایران را مرتفع کند. بلاروس تا قبل از عملیات نظامی روسیه در اوکراین ارتباط تنگاتنگی با بسیاری از کمپانی‌های اروپا داشته است. این کمپانی‌ها بلاروس را برای دستیابی به بازار صنعتی به ویژه صنعت سنگین اتحادیه شوروی انتخاب کردند.» بهمن عشقی گفت: «بلاروس برای تبادلات کالا به محیط استراتژیک، به مرز و عمق سرزمینی نیاز دارد. آنها به انرژی نیاز دارند و تنها راه اتصال‌شان روسیه است که این نکاتی مثبت است برای ایران. از سوی دیگر روسیه که بین ایران و بلاروس قرار گرفته نیز از ارتباط ایران و بلاروس استقبال می‌کند. چراکه ثبات اقتصادی بلاروس برای روسیه حائز اهمیت است. این بی‌ثباتی‌ها می‌تواند به تغییرات سیاسی بیانجامد که به نفع روسیه نیست. به همین دلیل پوتین تمایل دارد لوکاشنکو را کنار خود داشته باشد تا اتفاق اوکراین، در بلاروس رخ ندهد و بلاروس به دامن غرب نیفتاده و با ناتو متحد نشود. یکی دیگر از اهمیت‌های ارتباط ایران و بلاروس به این دلیل است که هر دو کشور در کنار روسیه در کلوپ تحریم‌های غرب قرار دارند.» اما سوال مهم این است که اگر ایران با غرب به توافق برسد، ادامه توافق ما با روسیه و بلاروس چه نتیجه‌ای خواهد داشت؟ دبیركل سابق اتاق بازرگانی تهران در پاسخ به این سوال تاکید کرد: «حجم این روابط عجیب و غریب نیست و به مسائل اقتصادی مربوط میشود. بنابراین غرب روی آن حساس نمی‌شود. بنابراین ارتباطات اقتصادی برای غرب اهمیتی ندارد. غرب درباره مناسبات امنیتی ایران و روسیه حساسیت به خرج می‌دهد. در حقیقت پهپاد و خرید تسلیحات روسیه برای غرب مهم است.»
