معمار اطلاعات و امنیت ملی و نظریهپرداز راهبردی جنگ/در رثای سردار شهید غلامرضا محرابی
در حافظه راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران و سپهر دفاع مقدس نام پرآوازه سردار سرلشکر پاسدار شهید غلامرضا محرابی همچو مهر تابان می‌درخشد؛ فرماندهی که در سطوح اطلاعات، امنیت و نظریه‌پردازی دفاعی، نقش بی‌بدیلی ایفا کرد و میراث او همچنان راهنمای نسل جدید است.
احمد دستمالچیان/سفیر پیشین ایران در لبنان و اردن
جواد امیری/مدرس تاریخ دفاع مقدس و استاد دانشگاه
در حافظه راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران و سپهر دفاع مقدس نام پرآوازه سردار سرلشکر پاسدار شهید غلامرضا محرابی همچو مهر تابان می‌درخشد؛ فرماندهی که در سطوح اطلاعات، امنیت و نظریه‌پردازی دفاعی، نقش بی‌بدیلی ایفا کرد و میراث او همچنان راهنمای نسل جدید است. او نه‌تنها در میدان نبرد حضوری مؤثر داشت، بلکه از پایه‌گذاران تحول در ادبیات نظامی و اطلاعاتی ایران بود. محرابی در سال۱۳۴۰ در شهرستان رامهرمز متولد و هم‌زمان با آغاز جنگ تحمیلی، در سال۱۳۵۹ به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیوست.
در دوران دفاع مقدس، مسئولیت‌هایی چون معاون اطلاعات عملیاتی در قرارگاه‌های کربلا، بدر و نجف، فرماندهی تیپ۱۶ امام حسن عسگری(ع) و مسئول اطلاعات تیپ۴۳ بیت‌المقدس را برعهده داشت. شجاعت و اثرگذاری او در عملیات‌های مختلف موجب شد دو نشان فتح از فرمانده معظم کل قوا دریافت کند. سردار شهید محرابی از نخستین فرماندهانی بود که مدل‌های سنتی تحلیل جنگ را به چالش کشیده و مفاهیم مدرن‌تری چون ارزیابی چندبعدی اطلاعات رزمی، تحلیل لحظه‌ای دشمن و بهره‌گیری از منابع متنوع اطلاعاتی (از شنود و رصد گرفته تا تحلیل‌های محیطی) را وارد ساختار رزمی سپاه کرد. او همواره بر این نکته تأکید داشت که عملیات موفق نیازمند داده‌های دقیق و تحلیل ترکیبی از میدان، محیط و زمان است.
پس از پایان جنگ، سردار محرابی مسیر خود را در ساختار اطلاعاتی سپاه ادامه داد. ابتدا ریاست اداره امنیت در معاونت اطلاعات ستاد کل را برعهده گرفت و سپس به جانشینی و نهایتاً معاونت اطلاعات و امنیت ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران رسید. این جایگاه او را در موقعیت طراحی و هدایت ساختارهای کلان اطلاعاتی کشور قرار داد. در این دوره، محرابی به تلفیق مؤلفه‌های اطلاعات راهبردی، عملیات شناختی، تحلیل سایبری، و مدیریت منابع امنیتی روی آورد. وی معماری نوینی از امنیت ملی ارائه داد که مبتنی بر «امنیت منعطف و ترکیبی» بود؛ رویکردی که توان پاسخ‌گویی به تهدیدات فیزیکی، اطلاعاتی و شناختی را به‌صورت هم‌افزا ایجاد می‌کرد.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای نظری سردار شهید محرابی، تعریف و تبیین سطح «عملیات» میان تاکتیک و استراتژی بود. او در سخنرانی‌ها و همایش‌های علمی بر این نکته مهم تأکید و تمرکز داشت که تا پیش از دفاع مقدس، نظریه‌های نظامی عمدتاً در دو سطح تاکتیکی و راهبردی مطرح بودند، اما در میدان‌های ایران، واقعیت‌های جنگ موجب زایش سطحی نوین شد که بعدها توسط دانشگاه‌های نظامی غربی نیز به رسمیت شناخته شد.
در طراحی عملیات والفجر ۸، سردار محرابی با بهره‌گیری از داده‌های جزر و مد، تحلیل‌های آماری، مدل‌سازی شرایط محیطی و تلفیق اطلاعات چندمنبعی، توانست موفق‌ترین عملیات آبی-خاکی جنگ را به‌ثمر برساند. پس از این عملیات و همچنین در رسانه‌های داخلی، نقل‌قول‌های متعددی از ایشان در همایش‌ها و جلسات تخصصی منتشر شده که یکی از برجسته‌ترین آن‌ها این جمله است: «ما در دوران دفاع مقدس، یک سطح جدید به دانش جنگ جهان افزودیم.» این جمله که در خبرگزاری‌هایی چون تسنیم، خبرفارس، و رسا انعکاس یافته، مورد استناد اندیشکده‌های دفاعی نیز قرار گرفته و به‌عنوان یکی از آموزه‌های کلیدی مکتب محرابی شناخته می‌شود.
سردار غلامرضا محرابی را باید یکی از مؤثرترین چهره‌های نظامی-امنیتی جمهوری اسلامی دانست که هم در میدان، هم درعرصه تئوریک، و هم در سازمان‌دهی قدرت ملی، نقشی تاریخی ایفا کرد. به جرأت می‌توان گفت آن شهید والامقام حلقه اتصال میان «ایمان»، «دانش» و «جهاد» بود و شهادتش نه پایان، بلکه استمرار مکتب اندیشه‌ساز و نخبه‌پرور انقلاب اسلامی است که امنیت ملی را بر پایه اندیشه و مسئولیت استوار ساخته است. وی عمیقاً باور داشت که ترکیب ایمان، محاسبه، و تصمیم درلحظه بر پایه داده، عامل برتری ایران در بسیاری از عملیات‌ها بوده است.
در همین راستا، یکی از نمونه‌های مستند فعالیت علمی سردار محرابی، مشارکت او در نگارش مقاله‌ای با عنوان «واکاوی الگوهای حاکم بر جنگ آینده و مقایسه آن با جنگ هشت‌ساله و جنگ‌های اخیر» است که در نشریه راهبرد دفاعی منتشر شد. این مقاله که با همکاری سرداران شهید غلامعلی رشید، فتح‌الله کلانتری و دیگران نگاشته شده، بر تحلیل تطبیقی جنگ‌های نسل چهارم، شناختی و آینده‌محور تمرکز دارد. حضور علمی سردارشهید در چنین پروژه‌هایی نشان می‌دهد که اندیشه نظامی او، هم در میدان و هم در محافل پژوهشی، جریان‌ساز و راهبردی بوده است.
بیش از آنکه وی یک فرمانده عملیاتی باشد، نماد یک فرمانده اندیشه‌ورز و تئوریسین راهبردی بود. بسیاری از ساختارهای فعلی امنیت اطلاعات کشور، از خطوط فکری و نهادسازی‌های او نشأت گرفته‌اند. او با تعریف سطح عملیات، نقش بی‌بدیلی در تحول ادبیات نظامی ایران داشت و توجه و تاکید زیادی به توسعه علوم داده‌محور، تحلیل آماری، و فناوری اطلاعات در عملیات‌ها داشت،و الگویی تازه در مدیریت نبردهای آینده ایجاد کرد. از آن شهید بزرگوار نقل است که: «جهاد علمی یعنی تولید الگویی برای برتری، نه صرفاً برای تولید سلاح.» مکتب او مبتنی بر ترکیب «داده، بصیرت و مسئولیت‌پذیری» بود؛ الگویی که امروز در شاکله فرماندهی امنیت ملی ایران جایگاهی ویژه و نهادینه یافته است.
در بامداد ۲۳خرداد ۱۴۰۴، سردار محرابی به‌همراه سردار مهدی ربانی، معاون عملیات ستاد کل نیروهای مسلح، در حمله هوایی رژیم ددمنش صهیونیستی در تهران به درجه شهادت رسیده وبه آرزوی دیرینه خود نائل آمدند. این ترور دقیق و هدفمند، با هدف حذف عناصر کلیدی تصمیم‌ساز امنیتی ایران صورت گرفت. منابع خبری گزارش دادند که عملیات با استفاده از فناوری بسیار پیشرفته و دقت اطلاعاتی بالا انجام شده بود.
خبرگزاری ایسنا از زبان مقامات ارشد نظامی، ایشان را یکی از چهره‌های اصلی طراحی اطلاعات کلان ملی و منبع تصمیم‌سازی برای سطوح عالی کشور دانست. همچنین سردار محمدباقر ذوالقدر، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، در دیداری با خانواده این شهید، او را «مرجع مشورت برای فرماندهان و از ارکان معماری امنیتی نظام» توصیف کرد.
مراسم تشییع پیکر سردار محرابی در هفتم تیرماه ۱۴۰۴ و پس از مراسم بدرقه پیکر مطهر وی در زادگاهش شهر رامهرمز و اهواز و تهران با حضور گسترده مقامات لشکری و کشوری، فرماندهان ارشد نظامی وحضور پرشور آحاد مردم و در قطعه۲۴ گلزار شهدای بهشت‌زهرای تهران مطابق وصیتش در کنار همرزمانش آرام گرفت. رضوان‌الله تعالی علیه.
