هشدار وزارت بهداشت: ایران در آستانه چاه جمعیتی

وی افزود: با بهره‌گیری از این مرکز، امکان تحلیل داده‌های جمعیتی به تفکیک دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور فراهم می‌شود و این ظرفیت در خدمت تصمیم‌سازی‌های کلان حوزه جمعیت خواهد بود.

رئیسی با قدردانی از دانشگاه‌ها و دانشکده‌هایی که به‌طور منظم گزارش‌های فصلی خود را ارسال کرده‌اند، افزود: در حال حاضر دانشگاه‌های علوم پزشکی اهواز، اراک، خمین، لارستان، ایلام، کرمان، کاشان، اصفهان، کرمانشاه، سمنان، بیرجند، یاسوج، اسدآباد و بوشهر همکاری بسیار مناسبی در این زمینه دارند و گزارش‌های‌شان به‌صورت مستمر و منظم در اختیار رصدخانه قرار می‌گیرد.

معاون بهداشت گفت: این گزارش‌ها، امکان تحلیل دقیق شاخص‌هایی مانند نرخ فرزندآوری، توزیع زوج‌های بدون فرزند، تک‌فرزند و چندفرزند را فراهم می‌کند. به عنوان نمونه، در منطقه تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایران، حدود ۲۰ درصد از زوج‌ها بدون فرزند، ۳۲ درصد تک‌فرزند و درصدهای دیگر در دسته‌بندی‌های دو فرزند، سه فرزند و بیشتر قرار می‌گیرند. این اطلاعات به مراقبین سلامت کمک می‌کند تا مداخلات مشاوره‌ای را دقیق‌تر و مؤثرتر طراحی و اجرا کنند.

وی ادامه داد: اطلاعات ثبت‌شده از طریق سامانه صدور گواهی ولادت، به ما این امکان را می‌دهد که روند زاد و ولد را به‌صورت ماهانه پایش کنیم. برای مثال، در دانشگاه علوم پزشکی ایران، در فروردین ۳۱۵۸ تولد ثبت شده، اردیبهشت ۳۲۰۰ و خرداد ۲۷۰۰ تولد که در مقایسه با تی‌اف‌آر هدف‌گذاری‌شده، فاصله قابل‌توجهی دارد و این گپ باید پر شود.

رئیسی همچنین از راه‌اندازی سامانه پیامکی رضایت‌سنجی از مادران پس از زایمان با همکاری معاونت درمان خبر داد و گفت: این سامانه با هدف بررسی کیفیت خدمات، فضای فیزیکی، برخورد کارکنان و دیگر شاخص‌ها طراحی شده است. این اطلاعات به ما کمک می‌کند تا نقاط ضعف بیمارستان‌ها شناسایی شده و برای بهبود آن‌ها مداخله مؤثر صورت گیرد.

وی با اشاره به نهایی شدن ضوابط تبصره ۴ ماده ۵۶ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در خصوص سقط عمدی، اعلام کرد: بازنگری استانداردهای شبکه درمان بر مبنای همین قانون انجام شده و نسخه ویرایش‌شده سال ۱۴۰۴ آن ابلاغ شده است.

رئیسی افزود: معاونت تحقیقات و فناوری نیز با حمایت از ۶۹ طرح تحقیقاتی مسئله‌محور در ۳۱ دانشگاه علوم پزشکی، گامی مؤثر در جهت تولید دانش بومی و ارتقای سواد سلامت در حوزه جوانی جمعیت برداشته است. همچنین وبینار ملی «سواد سلامت، جوانی جمعیت و نسل من» نیز در همین راستا برگزار شد.

وی اضافه کرد: سازمان بیمه سلامت نیز با برآورد و تأمین بودجه لازم، حمایت از درمان ناباروری و خدمات مامایی را در قالب راهنماهای کشوری ابلاغ کرده است. این راهنماها با همکاری معاونت‌های بهداشت، درمان، سازمان نظام پزشکی و سازمان پزشکی قانونی تدوین شده‌اند و اکنون به‌عنوان سند مرجع در حال اجرا هستند.

معاون بهداشت همچنین از اجرای دو سیاست تشویقی در دولت خبر داد و گفت: اعمال امتیازات استخدامی برای کارکنان دولت دارای فرزند سوم تا پنجم و تخفیف‌های مالیاتی برای مستخدمین دارای سه فرزند و بیشتر که در حال حاضر در وزارت بهداشت و سایر دستگاه‌ها در حال اجرا هستند.

رئیسی با اشاره به تجربه کشورهای دیگر گفت: چین با رسیدن نرخ باروری به ۰.۸ در شانگهای، با بحران جمعیتی جدی مواجه شده است. ژاپن نیز با میانگین سنی ۴۸.۶ سال، به‌دلیل قرار گرفتن در مرحله سالمندی ساختاری، حتی با اجرای سیاست‌های حمایتی نیز موفق به تغییر مسیر نشده است.

وی هشدار داد: زمانی که نرخ باروری به زیر ۱.۲ برسد، کشور وارد مرحله "چاه جمعیتی" می‌شود. وضعیتی که بازگشت از آن بسیار دشوار است. به همین دلیل باید با اقدام به‌موقع و سیاست‌گذاری هوشمندانه، مسیر پایداری جمعیت را حفظ کرد.

او گفت: هند با میانگین سنی ۲۸.۷ سال و ازبکستان با ورود زودهنگام به سیاست‌های جمعیتی، نمونه‌هایی موفق در سطح بین‌المللی هستند که باید از آن‌ها درس گرفت.

به اعتقاد رئیسی، آینده کشورها نه فقط به منابع مالی، بلکه به سرمایه انسانی و ترکیب جمعیتی آن‌ها وابسته است. ما نیز باید از این فرصت طلایی بهره ببریم و با تکیه بر داده، قانون و مشارکت دانشگاه‌ها، آینده‌ای امن و سالم برای نسل‌های بعدی بسازیم.

معاون بهداشت وزارت بهداشت، همچنین در ادامه گزارش و سخنان خود با اشاره به روند تأخیر در سیاست‌گذاری‌های جمعیتی گفت: ما در طول سه دهه اخیر با تأخیر حدود ۱۰ تا ۱۵ ساله نسبت به زمان مناسب مداخله، فرصت طلایی جبران شکاف فرزندآوری را از دست دادیم.

به گفته رئیسی، اکنون میانگین سن جمعیت کشور به حدود ۳۵ سال رسیده و اگر این روند ادامه یابد، ایران نیز در آینده‌ای نه‌چندان دور با چالش‌های ساختاری جمعیتی مشابه کشورهای شرق آسیا مواجه خواهد شد.

وی با اشاره به وضعیت جمعیتی ژاپن گفت: در حال حاضر، بیش از ۳۰ درصد جمعیت ژاپن بالای ۶۵ سال سن دارند؛ یعنی از هر سه نفر، یک نفر سالمند است. این وضعیت در آینده نزدیک برای کشورهایی مانند کره‌جنوبی، تایوان و هنگ‌کنگ نیز پیش‌بینی می‌شود و حتی از کشورهای اروپایی مانند ایتالیا، اسپانیا و یونان نیز در سرعت سالمندی پیشی خواهند گرفت.

رئیسی در بخش دیگری از سخنان خود به ساختار سنی زنان متأهل در سن باروری اشاره کرد و گفت: متأسفانه در حال حاضر ۶۰ درصد زنان متأهل در سنین ۳۵ تا ۴۹ سال قرار دارند؛ یعنی گروهی که فرصت باروری آن‌ها به سرعت در حال پایان یافتن است. این یعنی بخش بزرگی از جمعیت هدف، زمان محدودی برای فرزندآوری دارد و اگر اقدامی فوری صورت نگیرد، جبران آن ممکن نیست.

وی افزود: در سال ۱۳۶۵، از میان ۱۰ میلیون زن متأهل در سن باروری، حدود ۲ میلیون تولد ثبت شده بود، اما اکنون با ۱۶ میلیون زن متأهل، کمتر از یک میلیون تولد سالانه داریم. این کاهش شدید زاد و ولد یک هشدار جدی برای آینده کشور است و نیاز به مداخله هوشمندانه و علمی دارد.

معاون بهداشت با ارائه آمارهای دقیق، گفت: بررسی‌های ما نشان می‌دهد که فرزند اول و دوم در حال کاهش هستند، اما فرزند سوم، چهارم و پنجم رشد جزئی داشته‌اند. با این حال، این گروه هنوز بخش کوچکی از کل ولادت‌ها را تشکیل می‌دهند و سیاست‌گذاری اصلی باید بر حمایت از فرزند اول و دوم متمرکز باشد.

او ادامه داد: بیشترین سهم زایمان مربوط به زنان در گروه سنی ۲۵ تا ۳۹ سال است که ۷۰ درصد موالید را به خود اختصاص می‌دهند. این یعنی تمرکز مداخلات باید در این بازه سنی باشد. همچنین تنها ۲۲ درصد از زایمان‌ها توسط زنان ۱۵ تا ۲۴ سال انجام می‌شود و گروه سنی ۴۰ تا ۵۴ سال نیز سهمی ۷ درصدی دارند.

وی با اشاره به استان‌هایی که بالاترین آمار تولد را دارند، گفت: استان‌های تهران، خراسان رضوی و سیستان‌وبلوچستان بالاترین آمار را دارند، اما باید در نظر داشت که بخشی از این آمار به جمعیت بالا و مهاجرپذیری این استان‌ها مرتبط است. در میان شهرها نیز تهران، مشهد، اهواز و زاهدان بیشترین تعداد ولادت را ثبت کرده‌اند.

او افزود: میانگین سن مادران در اولین زایمان به ۲۷.۵ سال و برای پدران به ۳۲.۳ سال رسیده است. در برخی استان‌ها مانند سیستان‌وبلوچستان، سن اولین ازدواج و فرزندآوری همچنان پایین‌تر از میانگین کشوری است، اما در استان‌های مانند تهران، ایلام و فارس، سن ازدواج و فرزندآوری با تأخیر قابل توجهی مواجه است.

معاون بهداشت در ادامه با ارائه آماری از ازدواج و طلاق گفت: متأسفانه در اغلب استان‌های کشور، روند ازدواج از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳ کاهشی بوده است. کاهش ازدواج، عامل اصلی کاهش تولد و در نهایت کاهش جمعیت است. هرچند در دو سال اخیر روند طلاق کاهشی بوده، اما این کاهش بیشتر ناشی از کاهش ازدواج است و نه بهبود در روابط زوجین.

وی درباره زایمان‌های سزارین نیز هشدار داد و گفت: میزان سزارین در کشور بالاست و از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳، همواره بالای ۵۰ درصد بوده‌ایم. استان‌هایی مانند گیلان با ۸۰ درصد و دانشگاه‌های ایران، آذربایجان شرقی و ایلام، جزو بالاترین‌ها هستند. در مقابل، شهرهایی مانند آبادان، سبزوار، زابل، زاهدان و تربت‌جام پایین‌ترین آمار را دارند.

رئیسی تأکید کرد: در کشورهای اروپایی، آمار سزارین به زیر ۲۰ درصد رسیده و ما نیز باید با اصلاح نظام مراقبت بارداری، به سمت کاهش زایمان‌های غیرضروری برویم.

وی با اشاره به دستاوردهای نظام سلامت در کاهش مرگ‌ومیر مادران و نوزادان گفت: خوشبختانه نرخ مرگ نوزادی که حدود سه دهه قبل ۱۵۰ در هزار تولد بود، امروز به ۸.۳ در هزار کاهش یافته که یکی از دستاوردهای افتخارآمیز حوزه سلامت کشور است. همچنین ۳۵۷ مرکز فعال در کشور در زمینه نجات نوزادان و مراقبت‌های نوزادی نقش کلیدی ایفا می‌کنند که باید تقویت و توسعه یابند.

بنابر اعلام وزارت بهداشت، رئیسی با تأکید بر اهمیت زمان و فرصت محدود باقی‌مانده، افزود: ما در یک بزنگاه تاریخی قرار داریم. اگر امروز برای بازگشت به مسیر رشد جمعیتی اقدام نکنیم، فردا بسیار دیر خواهد بود. برای حفظ آینده ایران، باید امروز تصمیم‌های جدی گرفت.