موج اول پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان در سال ۱۳۷۹ انجام شد. هدف از این پیمایش، ارائه تصویر عمومی از وضعیت فرهنگی کشور و تحلیل مستمر روند تحولات فرهنگی در فاصلههای زمانی مشخص در تمام استانهای کشور بود و موضوعاتی مانند گرایش به دین، باورهای سیاسی، ارزشهای اجتماعی احساس عدالت، امنیت، آزادی، همبستگی اعتماد اجتماعی و... را در بر میگرفت و نتایج آن در ۳۰ جلد در سال ۱۳۸۱ منتشر شد. موجهای دوم و سوم آن هم در سالهای ۱۳۸۲ و ۱۳۹۴ اجرا شد و در ارتباط با آن نشستهای تخصصی متعددی برگزار شد. موج سوم برخلاف دو موج پیشین، از نمونه کشوری شهری و روستایی برخوردار بود. سه موج پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان که به ترتیب در سالهای ۱۳۷۹، ۱۳۸۲و ۱۳۹۴ انجام شدهاند، منبع اطلاعات مهمی درباره تغییرات اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران به شمار میرفت. محسن گودرزی، پایهگذار دفتر طرحهای ملی است و پیمایش ارزشها و نگرشهای ایرانیان یکی از مهمترین پیمایشهایی است که این دفتر انجام داده است. دفتر طرحهای ملی هم چنین پیمایش مستقلی را با عنوان رفتارهای فرهنگی ایرانیان انجام داده است. ۳۰دیماه امسال، کتاب موج چهارم این پیمایش با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رونمایی شد. ارزشها و هنجارهای خانوادگی، ویژگیهای اخلاقی، نگرشهای اقتصادی، مشارکت سیاسی، هویت، مسائل و مشکلات کشور، آرمانها، اهداف و روابط سیاسی، مطلوبیت وضع فعلی کشور، مخاطره و محیطزیست، فرهنگ مصرف، کار و تولید، قومیت و زبان، رضایتمندی، دینداری، اعتماد، عدالت، قانونگرایی، آزادی سیاسی، آزادیهای اجتماعی، فرهنگی و امنیت (اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی) ازجمله مواردی است که در موج چهارم ارزشها و نگرشهای ایرانیان مورد سنجش قرار گرفته است. انتشار موج چهارم اما با حاشیههایی همراه بود. همان موقع اعلام شد که نتایج این پژوهش محرمانه است و انتقادهای فراوانی به آن در شبکههای اجتماعی شد. از میان آنها، پرویز خسروشاهی، اقتصاددان و سمیه توحیدلو، جامعهشناس بودند: «کتاب رونمایی شده ولی منتشر نشده است، بهخاطر جلساتی که برای تحلیل وجود داشت بخشهایی در اختیار سخنرانان این نشستها قرار گرفت. اما گفته شده بهدلیل مُهر محرمانه، امکان استفاده مستقیم فعلاً نیست. اما دادهها کاملاً چشمگیر و معنادار است.» عباس عبدی، فعال سیاسی و اجتماعی هم در نقد محرمانهبودن آن نوشت: «مگر میشود نظر مردم محرمانه باشد؟ با زدن مهر که چیزی محرمانه نمیشود. محرمانهبودن یک متن در قانون معنای روشنی دارد. تنها یک چیز میتواند موجب محرمانگی باشد و آن مطابق انتظار نبودن نتایج این پیمایش با ارزیابیهای رسمی است. هرچند نتایج واقعی از نتایج موجود دورتر به ارزیابیها یا انتظارات رسمی است.» او بر این موضوع تاکید کرد که: «صدای مردم را نمیتوان خاموش کرد.». با محسن گودرزی، جامعهشناس که ناظر علمی موج چهارم این پیمایش است درباره این حاشیهها، گفتوگویی انجام دادهایم. گودرزی اما میگوید که پرسشنامه نهایی برای اجرا و گردآوری دادهها به وزارت ارشاد داده شد و بعد، آنها دیگر در جریان کار قرار نگرفتند. با این حال او در پاسخ به این انتقادات میگوید که محرمانهشدن باعث شکلگیری و طرح تفسیرهای تندتر میشود. او به «هممیهن» توضیحات بیشتری میدهد.
