افزایش قطعی‌های آب در ایران؛ راهکارهایی که کارشناسان برای مدیریت بحران پیشنهاد می‌کنند

در هفته‌های اخیر گزارش‌های متعددی از افزایش قطعی آب، افت شدید فشار و کاهش ذخایر سدهای کشور منتشر شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند بسیاری از شهرها را وارد مرحله جدیدی از کمبود آب کند و ضرورت مدیریت مصرف، به‌کارگیری راهکارهای خانگی و اصلاح الگوی آبیاری بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

در ماه‌های اخیر گزارش‌های متعددی از شهرهای مختلف کشور منتشر شده که از افزایش قطعی‌های آب، افت شدید فشار و کاهش سطح ذخایر سدها حکایت دارد. کارشناسان حوزه آب و انرژی هشدار می‌دهند که اگر روند کاهش بارندگی‌ها، مدیریت نادرست مصرف و فشار بر منابع زیرزمینی ادامه پیدا کند، ایران وارد مرحله تازه‌ای از کمبود آب شهری خواهد شد؛ مرحله‌ای که می‌تواند زندگی روزمره میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار دهد.

بر اساس اعلام وزارت نیرو، میزان بارندگی کشور در سال آبی جاری، بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است. این کاهش بارش، همراه با افزایش دمای هوا و تبخیر بالا، باعث شده بسیاری از سدهای مهم کشور به کمتر از نصف ظرفیت خود برسند؛ وضعیتی که مشابه آن در دهه‌های اخیر کمتر مشاهده شده بود.

قطعی آب

بحران پنهان: ذخایر سدهای ایران به مرز خطر رسیده‌اند

تحلیل داده‌های منتشرشده از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد که چندین سد بزرگ کشور در وضعیت «زرد» و «قرمز» قرار دارند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

نام سد	موجودی مخزن (میلیون مترمکعب)	درصد پرشدگی	اختلاف با سال قبل
امیرکبیر	67	38٪	58٪-
لار	66	7٪	24٪-
طالقان	221	53٪	32٪+
دز	800	50٪	12٪-
کرخه	1750	38٪	40٪-
گتوند علیا	1150	35٪	22٪-
زاینده‌رود	105	22٪	32٪-
درودزن	70	24٪	20٪-

این آمار نشان می‌دهد که بخش زیادی از سدهای حیاتی کشور—به‌ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی—در بدترین وضعیت چند سال اخیر قرار دارند. کاهش ورودی سدها به معنای کمبود آب برای شرب، کشاورزی و تولید برق است و پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که تابستان و حتی زمستان پیش‌ِرو نیز با چالش‌هایی جدی همراه خواهد بود.

چرا قطعی‌های آب افزایش یافته است؟

کارشناسان سه عامل اصلی را برای تشدید این وضعیت برمی‌شمارند:

۱) خشکسالی‌های پی‌درپی و تغییرات اقلیمی

افزایش دمای هوا، کاهش بارندگی‌های مؤثر و تبخیر بالا باعث شده ورودی سدها در بسیاری از حوزه‌های آبریز بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش یابد.

۲) فشار سنگین کشاورزی بر منابع آب

بیش از ۸۵٪ آب مصرفی کشور در حوزه کشاورزی استفاده می‌شود. روش‌های قدیمی آبیاری، چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه منابع زیرزمینی، بخش قابل توجهی از آب را هدر می‌دهد.

۳) مصرف خانگی و شهری رو به رشد

جمعیت شهرنشینان افزایش یافته و در بسیاری از مناطق الگوی مصرف با ظرفیت شبکه همخوانی ندارد. نتیجه این موضوع افت فشار، قطعی‌های دوره‌ای و اختلال در توزیع آب است.

پیامدهای بحران کم‌آبی: از خانه‌ها تا زیرساخت‌های ملی

کاهش ذخایر آب فقط یک مشکل خانگی نیست؛ بلکه می‌تواند روی زیرساخت‌های کشور اثر بگذارد:

کاهش تولید برق آبی
افزایش فرونشست در دشت‌های کشور
تهدید سلامت عمومی به دلیل آلودگی شبکه
افزایش هزینه خانوارها بابت تأمین آب
فشار مضاعف بر شبکه فرسوده آب‌رسانی

شهرهایی مثل یزد، کرمان، سیستان‌وبلوچستان، اصفهان، تهران و مشهد جزو نقاطی هستند که بیشترین گزارش‌ قطعی را داشته‌اند.

راهکارهای کارشناسان برای مدیریت بحران آب در سطح خانوار

کارشناسان تأسیسات و مدیریت شهری یک نکته مهم را بارها تأکید کرده‌اند:

داشتن مخزن ذخیره آب در ساختمان، یکی از مؤثرترین روش‌های جلوگیری از آسیب قطعی آب است.

به‌گفته متخصصان این حوزه، خرید مخزن آب سه‌لایه استاندارد در پشت‌بام یا موتورخانه باعث می‌شود:

در ساعت‌هایی که فشار آب مناسب است، آب به‌صورت ذخیره وارد مخزن شود
هنگام قطعی یا افت فشار، هیچ اختلالی در مصرف روزانه ایجاد نشود
پمپ ساختمان به‌صورت یکنواخت و بدون فشار اضافه کار کند
امکان ذخیره‌سازی آب باران یا آب تصفیه‌شده وجود داشته باشد

در سال‌های اخیر استفاده از مخازن پلی‌اتیلن به‌ویژه مدل‌های عمودی، افقی و زیرپله‌ای در شهرهای بزرگ ایران روندی صعودی داشته است. این مخازن به دلیل وزن کم، نصب سریع، دوام بالا و مقاومت در برابر نور خورشید و جلبک، از سوی متخصصان تأسیسات توصیه می‌شوند.برای مشاهده لیست قیمت مخزن آب و ابعاد استاندارد، می‌توانید از این بخش استفاده کنید.

مخزن آب پلی اتیلن

راهکارهای ملی و شهری برای مقابله با بحران

کارشناسان علاوه بر اقدامات خانوار، مجموعه‌ای از راه‌حل‌های کلان را نیز پیشنهاد می‌کنند:

۱) توسعه سیستم‌های آبیاری نوین در کشاورزی

جایگزینی آبیاری غرقابی با سیستم قطره‌ای می‌تواند مصرف آب کشاورزی را تا ۴۰٪ کاهش دهد.

۲) بازچرخانی آب در صنعت و شهرها

استفاده از آب تصفیه‌شده فاضلاب برای فضای سبز و کارخانه‌ها، حجم بزرگی از مصرف آب شرب را آزاد می‌کند.

۳) کاهش هدررفت شبکه آب

در برخی مناطق کشور، ۲۰ تا ۳۰ درصد آب آشامیدنی قبل از رسیدن به خانه‌ها هدر می‌رود. نوسازی شبکه، یک ضرورت فوری است.

۴) فرهنگ‌سازی عمومی

مصرف بهینه آب باید از مدارس تا رسانه‌ها تبدیل به یک فرهنگ دائمی شود.

کارشناسان حوزه آب معتقدند که مدیریت بحران فعلی تنها با مشارکت همگانی و اجرای مجموعه‌ای از سیاست‌های ملی و شهری قابل کنترل است. این راهکارها باید هم به‌صورت کوتاه‌مدت برای عبور از شرایط فعلی و هم به‌صورت بلندمدت برای پایدارسازی منابع آب اجرا شوند. بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب کشور بخش کشاورزی است که بیش از ۸۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر را به خود اختصاص می‌دهد. جایگزینی روش‌های غرقابی با سیستم‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای، بارانی و زیرسطحی می‌تواند مصرف آب را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. دولت و نهادهای مرتبط باید حمایت مالی، تسهیلات کم‌بهره و تجهیزات لازم را در اختیار کشاورزان قرار دهند تا این تحول با سرعت بیشتری انجام شود. بخش زیادی از فاضلاب شهری و صنعتی پس از تصفیه قابلیت استفاده دوباره را دارد. این آب می‌تواند برای آبیاری فضای سبز، استفاده در صنایع و حتی تغذیه سفره‌های زیرزمینی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. توسعه تصفیه‌خانه‌ها، افزایش ظرفیت بازچرخانی و اتصال شبکه‌های توزیع به منابع آب تصفیه‌شده یکی از ضرورت‌های مدیریت شهری در شرایط فعلی است. به‌گفته کارشناسان، در برخی شهرهای کشور بین ۲۰ تا ۳۰ درصد آب آشامیدنی قبل از رسیدن به مصرف‌کننده نهایی به دلیل فرسودگی لوله‌ها، نشتی‌های پنهان و تجهیزات قدیمی از بین می‌رود. نوسازی شبکه، نصب تجهیزات پایش لحظه‌ای و اجرای طرح‌های کنترل فشار می‌تواند مقدار قابل توجهی از آب هدررفته را بازیابی کند.

بی آبی سد ها

جمع‌بندی: مدیریت بحران آب، بدون مشارکت مردم ممکن نیست

ایران در یکی از حساس‌ترین دوره‌های آبی تاریخ خود قرار دارد. کاهش ذخایر سدها، افت فشار و قطعی‌های گسترده تنها بخشی از واقعیت هستند. آینده آب این سرزمین مهم است