تماشاگه راز و راز تماشاگری

درباره برنامه دیدنی‌ها

نمی‌توان از دهه60 و نوستالژی‌های آن حرف زد اما برنامه «دیدنی‌ها» را نادیده گرفت. برنامه‌ای که شهرت و محبوبت آن نه‌صرفا به‌دلیل محتوا و سویه‌هایی هجانی و سرگرم‌کننده‌اش که به‌خاطر حضور جلال مقامی به‌عنوان مجری برنامه هم بود. مثل برندهای تلویزیونی که نام برنامه با نام مجری آن گره خورده و از آن اعتبار گرفته است. همچون نسبتی که بین برنامه نود و نام عادل فردوسی‌پور وجود دارد. بااین‌حال نباید اعتبار جلال مقامی را به اجرای این برنامه تقلیل داد. او یکی از بهترین دوبلورها و مدیر دوبلاژی بوده که اعتبارش را از این هنر و مهارت می‌گیرد و چه‌بسا گاهی زیر سایه برنامه «دیدنی‌ها» جایگاه و منزلت او در مقام دوبله نادیده یا دست‌کم گرفته شده است. اما فارغ از این بحث، «دیدنی‌ها» به‌عنوان یک برنامه سرگرم‌کننده تلویزیونی در دهه‌های 60 و 70 از حیث رسانه‌ای و جامعه‌شناسی رسانه واجد اهمیت بوده که نیازمند تحلیل است. برنامه‌ای که توانسته بیش از یک دهه به‌شکل مستمر ادامه یافته و مخاطبان خود را از دست ندهد. پخش این برنامه تلویزیونی از سال ۱۳۶۲ آغاز شد و به‌مدت ۱۲سال ادامه یافت. این برنامه در آن سال‌ها که با دوران جنگ هشت‌ساله هم‌زمان بود، روزهای یک‌شنبه از شبکه‌دو پخش می‌شد و با اجرای جلال مقامی به یکی از محبوب‌ترین برنامه‌های تلویزیونی در ایران تبدیل شد. مقامی درباره این دوران گفته بود: «مردم عاشق تماشای این برنامه بودند. حتی من هم به‌واسطه این برنامه شهرت زیادی بین مردم پیدا کردم. باورتان نمی‌شود اما هنوز هم مردم من را به‌نام آقای دیدنی‌ها می‌شناسند تا جلال مقامی! من در این‌همه فیلم، مدیر دوبلاژ و دوبلور بودم و به‌جای هنرپیشه‌های زیادی صحبت کردم اما وقتی این برنامه روی آنتن آمد با آن به‌شهرت رسیدم. چون در آن زمان، برنامه‌های تلویزیون مثل الان خیلی متنوع نبود و در ساعات محدودی هم پخش می‌شد.» مقامی درباره شیوه اجرایش در آن دوره گفته بود: «نکته جالب اینکه، متنی برای این برنامه نوشته نمی‌شد و خودم به‌دلیل تجربه‌ای که در دیالوگ‌های پس‌گردنی در دوبله داشتم، روی صحنه‌هایی که دوربین مخفی بود و تم کمدی هم داشت، بداهه می‌گفتم که برای مردم جالب بود. اما درمجموع اجرایم در برنامه خیلی هم سنگین و رنگین بود، نه مثل اجراهای امروزی که با هیاهو همراه است. البته قضاوت نمی‌کنم. آن زمان اجراها به‌این‌صورت بود و من هم با آن شیوه راحت‌تر بودم. به یاد دارم سر اجرای برنامه «دیدنی‌ها»، مدیروقت شبکه‌دو به من تذکر داد و گفت: چرا در برنامه لباس‌های شیک می‌پوشم؟ چون در شرایط جنگ هستیم، ممکن است مردم هوس کنند. من هم به او گفتم: خب چه اشکالی دارد. مردم هم لباس شیک بپوشند و من را هم با لباس شیک ببینند. در آن سال‌ها، لباس‌هایم را از اروپا می‌خریدم. خرج سفر به اروپا خیلی نبود، مثلا می‌شد با ۱۰هزار تومان رفت اروپا را گشت.»
در کنار اجرای خوب و خاطره‌ساز جلال مقامی و صمیمیتی که در عین رسمی‌بودن لحن و ادبیات مجری‌های آن‌دهه وجود داشت، باید عوامل اجتماعی موثر بر این برنامه را هم در موفقیت آن لحاظ کرد؛ یکی کم‌بودن شبکه‌های تلویزیونی که به دو شبکه محدود می‌شد و به‌تبع‌آن تنوع برنامه‌های سرگرم‌کننده کم بود. ضمن اینکه فضای‌عمومی جامعه به‌دلیل تاثیرات روانی ناشی از جنگ، تماشای این برنامه را ضروری‌تر می‌کرد. ضمن اینکه در آن دوره نه شبکه‌های‌اجتماعی و فضای‌مجازی وجود داشت تا دریچه‌ای به‌سوی جهان و جذابیت‌هایش بگشاید، نه شبکه‌های ماهواره‌ای که انتخاب رسانه‌ای مردم باشد. در این شرایط برنامه «دیدنی‌ها» پنجره‌ای به‌سوی جهان باز می‌کرد که مخاطب ایرانی دنیای رنگارنگ را از قاب آن به تماشا بنشیند، هرچند اغلب دستگاه‌های تلویزیون آن‌زمان سیاه‌وسفید بودند. آنچه در این برنامه برای مخاطبان پخش می‌شد، بخشی از توانمندی‌های جالب تعدادی از هم‌وطنان‌مان در ابتدای برنامه و پس از آن یکسری فیلم‌ها و تصاویر فانتزی و کارهای خارق‌العاده سایر مردم دنیا بود که در مدت زمان حدود یک‌ساعت، لحظات سرگرم‌کننده‌ای را برای مخاطبان خلق می‌کرد. دراین‌بین هم توضیحات جلال مقامی به‌عنوان مجری برنامه آنچنان بر دل مخاطبان می‌نشست که بدون این توضیحات، تصاویر هم جذابیتی برای مخاطب پیدا نمی‌کرد. ازجمله عناصر دیگر این برنامه که به آن هویت می‌بخشید، موسیقی‌متن جذاب آن بود. موسیقی تیتراژ این برنامه نیز یکی از آهنگ‌های خاطره‌انگیز نزد بینندگان این برنامه به‌شمار می‌رود. این موسیقی با نام «عشق گل‌ها» توسط «ژوئل فاژرمن»، آهنگ‌ساز فرانسوی ساخته شده و یکی از آهنگ‌های آلبوم «ماجراجویی گیاهان» بود که در سال ۱۹۸۲ برای یک برنامه مستند طبیعی در فرانسه ساخته شده بود. غلامحسن میرزاد، تهیه‌کننده «دیدنی‌ها» درباره آن می‌گوید: «اصولاً برنامه دیدنی‌ها و انتخاب مقامی به‌عنوان مجری؛ گویای یک اصل و قانون در کسب‌وکار و تجارت است که در مغرب‌زمین معروف است به «پیوند درست و آگاهانه زمان مناسب، مکان مناسب و شخص مناسب.» به گفته او: «دهه60 و زمان جنگ تحمیلی، بودجه صداوسیما، به‌ویژه برای برنامه‌هایی شبیه دیدنی‌ها که اصطلاحاً به نوع (ج) معروف بودند، بسیار قلیل و ناچیز بود. این کمبود حتی در زمان اختصاص امکانات و تجهیزات، وضعیت غم‌انگیزتری پیدا می‌کرد و به‌همین‌دلیل من و همه عوامل برنامه ‌باید تلاش و دلسوزی بیشتری را به‌کار می‌بستیم.» برنامه «دیدنی‌ها» با اینکه در دوران ملتهب دهه60 پخش می‌شد اما هنوز هم تماشای آن به‌ویژه شنیدن موسیقی متن آن که گاهی در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، تداعی‌گر آرامشی نوستالژیک است و بااینکه حالا تماشای این لحظه‌های دیدنی در شبکه‌های‌اجتماعی گسترده‌تر و متنوع‌تر شده، اما هنوز هم جذابیت این برنامه کم نشده است.