مشق شب کیارستمی ۳۴ سال بعد

مهران نعمت‌اللهی از کارگردان‌های مستند مشق امشب: من از تجربه‌ای که در ساخت این مستند به‌دست آورده‌ام به‌جرأت و صراحت می‌گویم که اگر برخی از این بچه‌ها با این عقده‌ها و کمبودها بزرگ شوند، بزرگسالی خطرناکی خواهند داشت که هم برای خودشان، هم برای جامعه خطرناک است. مستند «مشق امشب» هشدار و تلنگری به این وضعیت است.

این روزها مستند «مشق امشب» به کارگردانی اشکان نجاتی و مهران نعمت‌اللهی در سینماهای گروه هنروتجربه در حال اکران است؛ اکرانی که پس از سی‌وچهار سال بار دیگر مستند «مشق شب» زنده‌یاد عباس کیارستمی و خاطرات آن را احضار می کند. فیلم کیارستمی تحقیقی است مصور درباره تکالیف شب بچه‌ها. فیلم از زبان خود بچه‌ها به طرح این موضوع می‌پردازد. بی‌اطلاعی آنها از روش‌های جدید تدریس و سیاست‌های آموزشی در مدارس، مهمترین مسائل در این زمینه هستند که در فیلم مطرح می‌شوند. با این حال این اولین باری نیست که «مشق شب» کیارستمی خبرساز می‌شود. همین چند سال پیش بود که ساخت مستندی به اسم «زالو» هم نام مستند «مشق شب» را بر سر زبان‌ها انداخته بود؛ مستندی که توسط بهمن، پسر کیارستمی که با نگاهی انتقادی درباره شیوه تربیتی پدرش ساخته شده بود. این مستند بحث‌برانگیز در سه بخش کوتاه به رابطه میان عباس کیارستمی و فرزندش بهمن کیارستمی می‌پرداخت که در ابتدا با بخش‌هایی از «مشق شب» ساخته عباس کیارستمی در سال 67 آغاز می‌شود. فیلم از چهار بخش و سه اپیزود تشکیل شده است. اپیزود اول، بخشی از فیلم «مشق شب» عباس کیارستمی است، آنجا که با «بهمن» به‌عنوان یکی از دانش‌آموزان مدرسه شهید معصومی صحبت می‌کند. خود کیارستمی در فیلم می‌گوید، اساسا «مشق شب» را ساخته است تا بداند فرزندش مشکل درس خواندن دارد یا مشکل عمومی‌تر از آن است. در آن زمان بهمن کمی بیش از 10سال داشت. حالا با اکران مستند «مشق امشب» بار دیگر نام کیارستمی و مستند «مشق شب»اش مطرح شد. «مشق شب» البته فقط درباره مشق شب نیست؛ بلکه می‌توان آن را به‌نوعی مشق زندگی یک نسل هم دانست. دهه پنجاه و شصتی‌ها خوب می‌دانند که چه نسبتی بین مشق و زندگی وجود دارد که آنها نه فقط مشق شب نوشته‌اند که مشق مشقت کرده‌اند. فیلم نمایش دلهره، ترس و اضطراب یک نسل در مدرسه است.

جالب اینکه این فیلم مورد انتقاد بسیاری از مسئولان ایرانی قرار گرفت. در این میان از خود کیارستمی نقل شده‌است که در پاسخ به انتقاد یکی از معاونان وقت وزارت آموزش و پرورش گفته بود: «ما هنرمندان، چشم بینای جامعه هستیم و بعضی چیزها را پیش از دیگران می‌بینیم. گاهی متوجه یک خطر می‌شویم و گاهی خبر از یک رویداد خوب می‌دهیم. ممکن است این اخبار برای عده‌ای خوشایند و برای گروهی ناخوشایند باشد. ما را نباید به‌خاطر آنچه می‌بینیم مؤاخذه کنید بلکه باید برای آنچه دیده‌ایم چاره‌ای بیندیشید». کیارستمی برای آنکه فیلمش جنبه آموزشی بیشتری داشته باشد آماری ارائه می‌دهد که دانستن آن جالب است؛ ۳۷ درصد از والدین به دلیل بی‌سوادی نمی‌توانستند به تکالیف فرزندان‌شان رسیدگی کنند. عده‌ای از والدین باسواد به دلیل خستگی، بی‌حوصلگی و گرفتاری‌های روزمره می‌خواستند بار انجام تکالیف مدرسه فرزندان‌شان از دوش‌شان برداشته شود. حالا با اکران مستند «مشق امشب» که با ارجاع به «مشق شب» ساخته شد، نه فقط نام او که دغدغه‌های او در حوزه آموزش و تربیت کودکان هم فراخوانده شد تا حرف‌های او در این مستند در مستندی دیگر که 30 سال بعد از آن ساخته شد مورد سنجش قرار گیرد. تا شاید صداهای نشندیده این مستند این بار شنیده شود.