ربیعی: آمارها قادر به بازتاب رنجهای فرودستان نیستند
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات تاکید کرد: جامعهشناسی سنتی قادر به بازتاب رنج، مقاومت و خلاقیت فرودستان نیست و تجربههای واقعی آنان اغلب نادیده گرفته میشود.
به گزارش هممیهن آنلاین و به نقل از ایسنا، علی ربیعی، رییس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در نشست تخصصی «علوم اجتماعی و صداهای خاموش» که در پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات برگزار شد، اظهار کرد: فهم جهانهای دیگر و توجه به صداهای خاموش جامعه اهمیت ویژهای یافته است و جامعهشناسی، به ویژه در شکل دانشگاهی و رسمی، در درک واقعی فرودستان با نارساییهای ساختاری، روشی و معرفتی روبهرو است.
وی افزود: مطالعات انتقادی، پستاستعماری و فرهنگی تا حدی این ضعفها را روشن کردهاند، اما در کار جامعهشناسی ایرانی، این نارساییها در اغلب پژوهشها مشهود است.
ربیعی با اشاره به محدودیت روشهای کمی گفت: پیمایشها و دادههای عددی قادر به ثبت و بازتاب رنجها، دردها و تجربههای فرودستان نیستند و بسیاری از پیچیدگیهای زندگی آنان در قالب جدولها و متغیرها گم میشود. روشهای مورد قبول دانشگاهی توانایی نشان دادن عمق زندگی فرودستان را ندارند.
وی تجربههای شخصی خود از زندگی در کنار خانوادههای کمدرآمد، حضور در خوابگاههای کارگران فصلی و تعامل با قهوهخانههای شهری را یادآور شد و تأکید کرد که ورود به جهان فرودستان تنها از طریق تجربه مستقیم ممکن است.
رییس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی با مرور تاریخ جامعهشناسی گفت: در گذشته، پژوهشگران متقدم به موضوع طبقات فرودست توجه کردهاند. این توجه به معنای فقدان نظریهپردازی نبوده است، بلکه نسبت توجه و بازتاب صدا اهمیت داشته است. در کارهای اولیه، تمرکز بیشتر بر سرمایه اقتصادی بود و پس از مکتب فرانکفورت، تحلیل ساختارهای طبقاتی و فرصتها و تواناییها مورد توجه قرار گرفت.
وی آثار برجستهای همچون نظریه برچسب، مطالعات میکروسکش و کتابهای پژوهشگرانی چون سویسون، آندرسون، آلوینس، اسکار لوئیس و تنسی شیردیوس را در حوزه حاشیهنشینی، فقر و طبقه کارگر مورد اشاره قرار داد.
ربیعی همچنین به جامعهشناسی ایران پرداخت و گفت: مطالعات ایرانی عمدتاً به موضوعاتی همچون فقر، نابرابری، کودکان کار خیابان، زنان فرودست و سرپرست خانوار، مهاجران، حاشیهنشینی شهری، کارگران و مشاغل غیررسمی و اعتیاد پرداختهاند. پژوهشگران صاحبنظر اقدامات قابل توجهی در تحلیل ساختارهای طبقاتی و آسیبهای اجتماعی انجام دادهاند.
وی افزود که مطالعات فرهنگی، مردمنگاری در فضاهای حاشیهای، بازنمایی فقرا در سینما و تلویزیون و روایتهای شفاهی مهاجران از جمله تلاشهای علمی در جهت بازتاب صدای فرودستان است.
وی تصریح کرد: جامعهشناسی غالباً فرودستان را منفعل میبیند، در حالی که تجربههای مستقیم نشان میدهد آنان فعال، مقاوم و خلاق هستند. بسیاری از دردها و رنجهای آنان از طریق روشهای کمی قابل مشاهده نیست و تنها حضور در زندگی روزمره فرودستان میتواند این تجربهها را آشکار کند.
وی گفت: متأسفانه در سیاستگذاری و جامعهشناسی سنتی، صدای فرودستان کمتر شنیده میشود و اغلب به جای آنان صحبت میشود. برای ایجاد راهگشایی و ارائه افقهای نو، علوم اجتماعی باید وارد زندگی فرودستان شود و صدای آنان را بازتاب دهد.
ربیعی در پایان تأکید کرد: جامعه تنها مجموعهای از افراد نیست، بلکه شبکهای از روابط است و گروههایی که صدایشان بلندتر شنیده میشود بیشتر مطرح میشوند، در حالی که گروههای کمصدا در هیاهوی جامعه گم میشوند. مسئولیت اجتماعی نهادهای علمی این است که با روشها و رویکردهای مناسب، صدای خاموشان جامعه را شنیده و انعکاس دهند تا دانش اجتماعی بتواند به تغییرات واقعی در زندگی آنان کمک کند.
