منتقد فیلم یا خبرنگار سینما؟

خبرنگار سینمایی، فردی است که در حوزه سینما و مسائل پیرامونی آن دست به تولید و انتشار خبر می‌زند و صرفاً نقش انتقال‌دهنده خبر یا پیام را دارد اما منتقد سینمایی یا منتقد فیلم کسی است که به‌طور مشخص و به‌شکل تخصصی، به نقد و بررسی فیلم‌‌ها یا مسائل سینمایی می‌پردازد. درواقع کار خبرنگار سینمایی، اطلاع‌رسانی و گزارشگری است و کار منتقد، نقد و بررسی و تحلیل. به‌عبارت‌دیگر، خبرنگار به بازتاب و انعکاس رخدادهای سینمایی می‌پردازد اما منتقد از منظر زیبایی‌شناسی به تحلیل و تفسیر آنها دست می‌زند. البته این به‌معنای عدم توانایی خبرنگار در تحلیل اخبار نیست. ممکن است خبرنگاری صاحب نظر و قوه تحلیل هم بوده و در قالب گزارش یا یادداشت به تفسیر خبر هم بپردازد، اما به شکل اولی و غالب، خبرنگاران مفسران خبر نیستند، بلکه انتقال‌دهندگان خبرند و این خود یک هنر ویژه در نویسندگی است. به‌این‌معنا که آنها با تسلط بر تکنیک‌‌ها و تمهیدهای خبرنویسی به تنظیم حرفه‌ای خبر دست می‌زنند و آن را خواندنی می‌کنند. ضمن اینکه خبرنگاران با استفاده از آیتم‌‌هایی مثل مصاحبه و گزارش می‌توانند به یک عنصر و عامل تأثیرگذار در مناسبات سینمایی بدل شوند اما نقد فیلم یک کار تخصصی و مستقل است که صرفاً مبتنی بر عنصر خبر نیست و نیازمند آشنایی و تسلط فرد بر اصول زیبایی‌شناسی، فیلم‌شناسی و اطلاعات جانبی در حوزه‌‌های جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، شناخت ادبی و تئوری‌‌های نظری در زمینه فیلم است. اما آنچه در سال‌های اخیر شاهد هستیم آش شله‌قلم‌کاری است که خبرنگار سینما در مقام منتقد ظاهر شده است و درباره یک فیلم نه‌فقط اظهارنظر تخصصی که حتی حکم صادر می‌کند یا فردی با یکی،‌دو مطلب مطبوعاتی که بیشتر به خاطره‌نویسی یا ریویوی فیلم شباهت دارند، خود را منتقد معرفی می‌کند. این اتفاق به‌ویژه در فضای مجازی و شبکه‌‌های اجتماعی زیاد رخ می‌دهد. خبرنگاری که دو خط درباره یک فیلم را به پست اینستاگرامی خود تبدیل می‌کند، خود را منتقد می‌داند و زیر مطلب‌اش هشتک منتقد سینما می‌زند. ازسوی‌دیگر به‌عنوان منتقد در جدول ارزش‌گذاری فیلم‌‌ها حضور دارد و به آنها ستاره می‌دهد. خبرنگارانی داریم که در برنامه‌‌های رادیو و تلویزیون یا نشست‌‌های نقد و بررسی فیلم‌‌ها به‌عنوان منتقد حضور می‌یابند و به نقد فیلم می‌نشینند. با این سوءظن یا سوءتفاهم که چون مثلاً درباره فلان فیلم یا فیلم‌ساز اطلاعاتی دارند و اخباری تولید کرده‌اند یا مثلاً از پشت‌صحنه تولید یک اثر و چگونگی فرآیند تولید یک فیلم مطلع‌اند، پس می‌توانند درباره آن فیلم از حیث سینمایی و زیبایی‌شناسی اظهارنظر کنند. مشکل اصلی در همین‌جاست که فرق بین اظهارنظر و نقد را نمی‌دانند و گمان می‌کنند بیان‌کردن احساسی که به یک فیلم دارند، نقد محسوب می‌شود. واقعیت‌اش این است که برخی خبرنگاران سینمایی پشت عناوین منتقد و نویسنده سینمایی به‌دنبال تشخص حرفه‌ای و هویت‌طلبی شغلی هستند تا به‌گمان خود پرستیژ اجتماعی بیشتری داشته باشند. بخشی از این‌رویکرد شاید به این‌دلیل باشد که معمولاً نام خبرنگاران پای خبرشان نوشته نمی‌شود و خیلی‌‌ها آنها را نمی‌شناسند اما نام منتقد و نویسنده سینمایی پای نقدها و یادداشت‌‌ها می‌آید و غالباً منتقدان سینمایی شناخته‌شده‌تر از خبرنگاران هستند و این مسئله موجب می‌شود آنها به‌دلیل تثبیت شهرت حرفه‌ای خود در کسوت منتقد ظاهر شوند. این درحالی‌است که یک خبرنگار سینمایی اگر کارش را بلد باشد و درست انجام دهد، می‌تواند تأثیرگذارتر از یک منتقد سینمایی باشد. منتقد فیلم بودن، فی‌نفسه فضیلت نیست. آنچه فضیلت است، منتقد خوب بودن یا خبرنگار خوب بودن است. در بازخوانی این خلط شغلی می‌توان به رویکرد و عملکرد انجمن منتقدان سینما هم اشاره کرد. بیش از نیمی از اعضای این انجمن، خبرنگاران سینمایی هستند، نه منتقدان! خبرنگاری که کارت انجمن منتقدان سینمایی را در جیب دارد طبیعتاً خود را منتقد فرض می‌کند و از زبان منتقد درباره فیلم‌‌ها حرف می‌زند. ظاهراً عنوان نویسنده سینمایی در انجمن به همان خبرنگار تعبیر شده است. درحالی‌که سینمایی‌نویسان شامل کسانی هستند که نه درباره فیلم‌‌ها از حیث ساختاری که درباره آنها از منظر برون‌متنی یا درباره اتفاقاتی که در سینما رخ می‌دهد، یادداشت یا گزارش تحلیلی می‌نویسند و این البته می‌تواند توسط یک خبرنگار هم که قلم تحلیلی دارد، اتفاق بیفتد اما لزوماً نویسنده سینمایی همان خبرنگار نیست. از همه اینها مهم‌تر اینکه خبرنگاری سینما خود صاحب شأن و جایگاه رسانه‌ای است و هویت اجتماعی قابل‌احترامی دارد و هیچ لزومی ندارد تا در کسوت منتقد برای خود تشخص حرفه‌ای کسب کند. خیلی از منتقدان حتی بهترین آنها شاید نتوانند از پس کارهایی بربیایند که یک خبرنگار انجام می‌دهد؛ مثلاً یک مصاحبه خوب بگیرد یا گزارش جذابی بنویسد یا خبر خوبی تنظیم کند؛ لذا یک خبرنگارحرفه‌ای بودن بهتر از منتقدصوری بودن است.