پله؛ اسطوره پا به توپ

درباره سویه‌های اسطوره‌ای پله

در تاریخ فوتبال جهان، بازیکنانی ظهور کردند که جایگاه و منزلت ورزشی آنها فراتر از مولفه‌های ورزشی بود. چه‌بسیار فوتبالیست‌هایی که از حیث تکنیکی و تاکتیکی، قابلیت‌های بیشتری داشته باشند اما نتوانند جایگاه اسطوره‌ای آنها را بگیرند. بدون شک ادسون آرانتس دوناسیمنتو، ملقب به «پله»، بازیکن سابق تیم‌ملی فوتبال برزیل یکی از آنهاست. البته پله بخشی از موقعیت اسطوره‌ای‌اش را از قابلیت‌های فردی‌اش به‌عنوان فوتبالیست به‌دست آورده. افتخاراتی که در ذیل اولین‌های فوتبال برای همیشه در تاریخ فوتبال به‌نام او ثبت شده‌اند. مثلا اینکه او اولین بازیکنی است که 1000گل به‌ثمر رسانده است. ازجمله توانمندی‌های پله این بود که هم در مقام هافبک، هم مهاجم و فوروارد به‌شکل توأمان بازی می‌کرد و مهارت کامل بازی با هر دو پا را داشت. تمام‌کننده‌ای قهار بود، دریبل‌زنی بی‌نظیر و پاسوری به‌یادماندنی. او حتی - به‌عنوان یک فوروارد - تکل‌زن قهاری نیز بود. سرعت و قدرت شوت او از معروف‌ترین ویژگی‌هایش هستند. درواقع پله در اغلب موقعیت‌های فوتبالی، خوش درخشید و بازیگری چندبعدی بود. از القاب دیگر پله «او ری» (شاه) و «پرولا نگرا» (مروارید سیاه) بودند. باوجود اختلاف‌نظرهایی که در نظرسنجی‌ها به‌ویژه بین او و مارادونا وجود داشته، اما پله اغلب به‌عنوان بزرگ‌ترین بازیکن تاریخ‌جهان شناخته می‌شود. دورانی که فوتبالیست‌هایی مثل پله و مارادونا ظهور کردند و به‌شهرت رسیدند هنوز جامعه‌جهانی، جامعه رسانه‌ای و شبکه‌شده نبود و درواقع آنها امکان تبدیل شدن به سلبریتی‌های فوتبالی را نداشتند. سلبریتی‌هایی که هویت برساخته شده رسانه‌ای داشته باشند اما توانمندی‌ها و قابلیت‌های فردی آنها در زمین فوتبال به آنها اعتباری می‌بخشید که جایگاه اسطوره‌ای پیدا می‌کردند. بخشی از این موقعیت اسطوره‌ای به‌دلیل دسترسی‌ناپذیری آنها بود. یعنی آنها مدام در عرصه‌های مختلف رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی حضور نداشتند و زندگی خصوصی و فردی آنها مدام در جهان رسانه‌ای بازتولید نمی‌شد و تنها زمین‌فوتبال جایی بود که آنها با هنرمندی خود در بازی با توپ، خود را عرضه می‌کردند. گرچه مطبوعات ورزشی و شبکه‌های تلویزیونی امکان بازنمایی آنها را فراهم می‌کرد اما مثل امروز نبود که مثلا آنها فالوئرهای میلیونی داشته باشند و به چهره‌های قدرتمندی در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شوند. مقصود اینکه بازیکنی مثل پله؛ اسطوره بودن خود را هیچ‌گاه مدیون هویت‌رسانه‌ای خود نبود، بلکه توانمندی او در زمین بازی بود که به جایگاه او به‌مثابه یک اسطوره‌فوتبالی اعتبار می‌بخشید. ازسوی‌دیگر، همچنان که در سینما برخی کارگردان‌ها و بازیگران، سینما را از یک صنعت یا رسانه به هنر تبدیل کردند، بازیکنانی مثل پله هم فوتبال را به یک هنر ورزشی تبدیل کردند و در ارتقای تاریخی آن نقش تاریخی و پیشبرنده داشتند. ازسوی‌دیگر، او با درخشش در عرصه فوتبال، موقعیت خود را به‌عنوان یک سیاه‌پوست فقیر تغییر داد و درواقع به‌عنوان یک‌فوتبالیست با نابرابری‌های اجتماعی ناشی از فقر هم مبارزه کرد. بازیکنانی مثل پله درواقع یک موقعیت فرافوتبالی را ترسیم کردند که در آن نه فقط فوتبال را به یک سرگرمی جذاب و تماشایی که به فرصتی برای آگاهی و اراده تبدیل کردند. او نه‌فقط تصویر یک فوتبال تهاجمی و جذاب را برای تماشاگران ترسیم کرد، بلکه رمز پیروزی اراده در زندگی و بیرون از زمین بازی را هم به آنها نشان داد. بخشی از این ویژگی‌های رفتاری را می‌توان در فیلم «فرار به‌سوی پیروزی» جست‌وجو کرد که پله در نقش خود به‌عنوان فوتبالیست در آن حضور داشت. این فیلم با اقتباس از داستان فیلم مجارستانی دو هاف‌تایم در جهنم، به‌کارگردانی زلتان فابری و با الهام از ماجرای‌واقعی شکست سربازان آلمانی از تیم‌فوتبال دینامو کیف اوکراین طی جنگ‌جهانی‌دوم، ساخته شده‌‎ بود و به‌دلیل حضور پله در آن مورد توجه بسیاری از مردم در سراسر جهان قرار گرفت. بازیکنی که بخش مهمی از جایگاه اسطوره‌ای او را باید در اولین‌بودنش دانست. او نخستین بازیکن فوتبالی بود که به‌واسطه توانمندی‌های شخصی و چندبعدی‌اش در زمین فوتبال، به افسانه بدل شد. افسانه‌ای که تکرار نشد هرچند ممکن است بعد از او بازیکنانی ظهور کرده باشند یا ظهور کنند که در تکنیک‌های فوتبالی از او جلوتر باشند. ما بازیکن حرفه‌ای و ستاره در تاریخ فوتبال کم نداریم اما اسطوره و افسانه‌شدن در تاریخ به شرایط تاریخی ازیک‌سو و ویژگی‌های شخصی ازسوی‌دیگر وابسته است که توانست پله را پله کند.