حجاب برداشت دو

درباره یک شایعه سینمایی که بار دیگر پررنگ شده است

نخستین‏بار محمدرضا شفیعی، تهیه‏کننده و فعال رسانه‏ای بود که با انتشار توئیتی در حساب کاربری خود اعلام کرد، برخی پروژه‏های سینمایی، پلان‏های‌شان را با دو وضعیت بی‏حجاب و باحجاب ثبت می‏کنند. او در توئیتر نوشت: «امروز متوجه شدم برخی فیلم‏های سینمایی در حال فیلمبرداری، پلان‏های خود را با دو وضعیت با حجاب و بی‏حجاب برداشت می‏کنند. جنگ ترکیبی دشمن با ایجاد محاسبات غلط برای برخی سینماگران، با بصیرت آن‏ها چه کرده است؟» خبری که با واکنش‏های ضد و نقیضی در فضای مجازی و شبکه‏های اجتماعی همراه شد. برخی آن را شایعه‌پراکنی جهت تخریب سینماگران و بدنامی آنها دانستند و برخی هم به‌رغم تکذیب نهادهای رسمی، بر صحت آن تاکید داشتند.

واکنش سازمان سینمایی

با انتشار این خبر در فضای مجازی، به فاصله اندکی مدیرکل دفتر تولید سازمان سینمایی نسبت به انتشار خبر تولید آثار سینمایی به دو وجه بی‏حجاب و باحجاب واکنش نشان داد و صحت آن را رد کرد. بهمن حبشی، مدیرکل دفتر تولید سازمان سینمایی در واکنش به خبر فیلمبرداری برخی آثار سینمایی در دو شکل بی‏حجاب و با حجاب گفت: براساس اطلاع موثق سازمان سینمایی، چنین خبری صحت ندارد و هیچ یک از فیلمهای سینمایی در حال تولید دست به چنین اقدام قانون‌شکنانه‏ای نزده‏اند و تاکید کرد: بدیهی است در صورت صحت چنین خبری، فیلم موردنظر در هر مرحله‏ای از ساخت و تولید، متوقف و تبعات جبران‌ناپذیری برای سازندگان اثر در پی خواهد داشت.
حبشی ادامه داد: توصیه ما به‌عنوان سازمان سینمایی به سرمایه‌گذاران، تهیه‏کنندگان و کارگردانان این است که مراقب اسم، اعتبار و سرمایه خود باشند، چراکه تبعات هرگونه تخطی از قوانین رسمی کشور متوجه عوامل اصلی خواهد بود. او عنوان کرد: سینمای ایران همواره سینمایی شریف، قانونمند و متعالی بوده و بدون تردید مطابق با قوانین رسمی و موجود کشور به حیات پربرکت خود ادامه خواهد داد. مدیرکل دفتر تولید سازمان سینمایی اعلام کرد: براساس پیگیری‏ها و اطلاع دقیق مسئولان سازمان سینمایی، پروژه‏های در حال تولید کاملا منطبق بر قوانین و مقررات در حال تولید است و حاشیه‏سازی‏ها تاثیری بر روند طبیعی تولید و زیست حرفه‏ای و قانونمند سینماگران نخواهد گذاشت.

سیاست دوگانه حجاب در سینما

مسئله حجاب در سینمای ایران و چالش‏های مرتبط با آن در تولید و نمایش فیلم، موضوع امروز نیست و بعد از پیروزی انقلاب و طی این چهار دهه، در شمایل و اشکال مختلفی مطرح شده که شاید یکی از مهم‌ترین فرازهای آن مربوط به مشکلاتی است که برای فیلم «کاناپه» کیانوش عیاری در استفاده از کلاه‌گیس برای زنان پیش آمده بود. قصه از این قرار بود که نمایی از فیلم توقیف‌شده «کاناپه»، ساخته کیانوش عیاری در شبکه‏های اجتماعی منتشر شده بود که بازیگران زن در صحنه‏های داخلی کلاه‏گیس دارند. فیلم «کاناپه»، سال ۱۳۹۵ ساخته شد و از آن زمان تا امروز توقیف است، دلیل این توقیف هم استفاده از کلاه‌گیس برای حضور بازیگران خانم بدون حجاب در فیلم اعلام شد. جالب اینکه بازیگران زن زمان فیلمبرداری موهای سرشان را تراشیده بودند، برای اثبات این موضوع که از کلاه‌گیس استفاده کرده‏اند و موهای خودشان نیست. اما نکته جالب توجه که بار دیگر مشکل فیلم کاناپه و استانداردهای دوگانه درباره بازنمایی حجاب در سینمای ایران را پیش کشید، این بود که در سال 99 از تلویزیون سریال «روزهای ابدی»، ساخته جواد شمقدری (رئیس سازمان سینمایی دوره محمود احمدی‏نژاد) از آنتن شبکه یک سیما پخش شد که اتفاقا با استفاده از همین کلاه‌گیس زنان بدون حجاب در آن سریال به ایفای نقش پرداختند. حسین شمقدری (فرزند جواد) در ارتباط با این اتفاق در توئیتی نوشت: «بعد از انقلاب، کارگردانان باید زنان را با روسری نشان می‏دادند، حتی در خانه! همان موقع مسئله را با امام(ره) مطرح می‏کنند، شنیده شده پیشنهادی می‌آید که از کلاه‏گیس استفاده کنید. ‏حالا جواد شمقدری (پدرم)، در سریال «روزهای ابدی» از این راهکار استفاده می‏کنند». همان موقع بعد از این توئیت اتفاقا بحث‏ها داغ شد، به‌خصوص که در زیر همین توئیت امید رئیس دانا (آهنگساز) نوشت: « برای شما آزاده، ما همین کار را در فیلم «کاناپه»، کردیم ولی فیلم‏مان توقیف شد». او در مورد وضعیت کاناپه گفت: «این فیلم در خواب زمستانی است. به‌واسطه یک سوءتفاهم چهار پنج ساله. مسئله حجاب است. موهای بازیگران خانم فیلم با نمره چهار زده شد و کلاه گیس گذاشتیم و فقط در خلوت خانه خودشان به این شکل هستند، ولی وقتی بیرون یا اداره می‏روند، طبق قوانین جمهوری اسلامی حجاب دارند.» اما همان موقع عیاری در این باره گفت: «این روزها صحبت‏هایی است درباره اینکه چرا در روزهای ابدی حجاب به این شکل است. از این فضای ایجادشده به اینجا رسیدم که خوشحالم آقای شمقدری این‌کار را کردند. با هر تعریفی کاری که آقای شمقدری کردند، یک گام رو به جلو است‏.»

حجاب و چالش قاتل و وحشی

ازجمله فیلم‏های توقیفی سینمای ایران در سال‌های اخیر «قاتل و وحشی»، ساخته حمید نعمت‏الله است که اولین فیلمی بود که تقاضای حضورش در چهلمین جشنواره فیلم فجر رسانه‏‏ای شد؛ فیلمی که در دو دوره قبل خود کنجکاوی‏های زیادی برای دیدنش ایجاد شد. اما در دوره سی‏وهشتم به‏دلیل اختلافات مالکیتی از جشنواره فیلم فجر بیرون ماند و در دوره گذشته اعلام شد، آرایش مو و سیمای لیلا حاتمی باعث توقیف فیلم شده است. با اینکه بازی بازیگران زن با موهای تراشیده، موضوعی حل‌شده در سینمای ایران است که بارها تکرار شده، اما سعید رجبی فروتن، معاون وقت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی در برنامه تلویزیونی هفت اعلام کرد، سر تراشیده لیلا حاتمی از حد متعارف خارج بوده است: «در برخی آثار، زمان کوتاهی اختصاص به نمایش سر بدون موی زن دارند و در برخی آثار مثل «قاتل و وحشی»، بخش اعظمی. این کار به تشخیص و زعم شورای پروانه نمایش، از آن حد متعارف خارج است که امید داریم و خوشبین هستیم که با اصلاحات و تمهیدات تصویری ویژه بتواند امکان نمایش پیدا کند».

سخن پایانی

اگر بخواهیم در یک فرآیند و جریان‌شناسی تاریخی به مسئله حجاب و چالش‏های آن در سینمای ایران بپردازیم، دست‌کم تا کنون سه موقعیت چالشی را می‏توانیم مطرح کنیم. یکی از مصادیق، بدحجابی در فیلم‏های سینمایی است که برخی به آن معتقدند و بر همین اساس می‏گویند، به همین دلیل بسیاری از فیلم‏های سینمایی قابل پخش در تلویزیون نیست و حتی برخی از مدیران تلویزیونی هم به تهیه‌کنندگان و کارگردان‏ها توصیه می‏کنند شاخص‏های حجاب در سینما را بر مبنای ملاحظات تلویزیونی رعایت کنند تا آثارشان از شبکه‏های تلویزیونی پخش شود. چالش دوم درباره حجاب، بازیگرانی هستند که کشف حجاب کردند که با این اتفاق، هم فیلم‏ها و سریال‏های قبلی آنها دیگر قابل پخش نیست، هم بعد از این از ادامه فعالیت در سینما تا اطلاع ثانوی محروم مانده‌اند. حالا با انتشار این خبر سینمای ایران در ارتباط با حجاب با چالش تازه‏ای مواجه شده که پیش از این سابقه نداشته است. گرچه با تکذیب سازمان سینمایی هنوز این چالش به مرحله عمل نرسیده است. درواقع چالش حجاب در سینمای ایران هم چند مرحله تاریخی متفاوت را تجربه کرده، هم این چالش در دو ساحت رخ داده است. یکی از منظر درون سینمایی و مسائل مرتبط با پوشش بازیگر در درون فیلم و دیگری از منظر برون‌سینمایی که حالا با کشف حجاب و احتمال برداشت‏های دوگانه از حجاب وارد فاز تازه‏ای شده است و به‌نظر می‏رسد آینده سینما در قبض و بسط این برداشت‏های دوگانه با چالش‏های پررنگ تری در تولید و اکران فیلم‏های سینمایی مواجه شود.