نگاه خارجی

آنچه در این ستون می‌خوانید، دیدگاه‌های رسانه‌‌های خارجی است که صرفا جهت اطلاع‌رسانی منتشر می‌شود و این دیدگاه‌ها موضع روزنامه «هم‌میهن» نیست.

محدودیت‌های ایران در آفریقا

در ماه جولای، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، سفر به سه کشور آفریقایی را برای گسترش روابط ایران در آفریقا آغاز کرد. این اولین سفر از نوع خود توسط یک رئیس‌جمهوری ایران در بیش از یک دهه گذشته بود. این سفر به کنیا، اوگاندا و زیمبابوه انجام شد. ایران به دنبال استفاده از فناوری و تخصص ارزان کشور برای توسعه روابط تجاری در مناطقی از جهان است که حضورش در آنجا در حال حاضر محدود است. با این حال، به‌رغم تلاش‌های زیاد تهران به دلیل کمبود منابع برای اجرا با این دستور کار بزرگ، هنوز موفقیتی به دست نیاورده است. علاوه بر این، تعهد ایدئولوژیک ایران به ضدیت با ایالات متحده تنها هزینه‌های تجارت با ایران را افزایش داده است. رئیسی از زمان روی کار آمدن در آگوست 2021 سیاست خارجی را دنبال کرد که معتقد بود رفع تحریم‌های آمریکا بیهوده است. البته ایران به‌طور کامل مخالف دیپلماسی هسته‌ای با واشنگتن نیست و معتقد است که رفع تحریم‌ها بهترین ابزار برای مقابله با تلاش‌های آمریکا برای مهار ایران است. این امر در رویکرد محاسبه‌گرانه ایران در دیپلماسی با ایالات متحده مشهود است. به موازات آن، گفتمان مقاومت ایران خواستار تنوع سیاست خارجی ایران در خصوص قدرت‌های نوظهور آسیایی، مستعمره‌های سابق اروپا در آفریقا و آمریکای لاتین، و به‌طور گسترده‌تر، کشورهایی است که رهبران‌شان دیدگاه ضدامپریالیستی در مورد غرب دارند. تاریخ مبارزه آفریقا علیه استعمار به این معنی است که تهران این قاره را به‌عنوان سرزمینی حاصلخیز برای گسترش روابط می‌بیند. با این حال رئیسی بر این باور است که سلف او، حسن روحانی، این قاره را به‌عنوان یک اولویت استراتژیک کاملاً نادیده گرفته است. کل برنامه سیاست خارجی روحانی حول محور لغو تحریم‌ها از طریق پیگیری توافق با ایالات متحده بود؛ سیاستی که بعداً با تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا برای خروج از توافق با شکست مواجه شد. رئیسی در مقابل، درباره همکاری‌های ایران و آفریقا صحبت کرده و گفته است که دولتش در به‌کارگیری تمام منابع دیپلماتیک کشور در تلاش برای «فعال کردن» همکاری‌ها با کشورهای آفریقایی تردید نخواهد کرد. به یک معنا، ایران از رقبای منطقه‌ای خود در خلیج‌فارس و ترکیه پیروی می‌کند که در یک دهه گذشته یا بیشتر در گسترش روابط اقتصادی و سیاسی در آفریقا و فراتر از آن بسیار فعال بوده‌اند. سرمایه‌گذاری دولت رئیسی در آفریقا با هدفی مشابه احمدی‌نژاد انجام می‌شود. این امر در بیانیه‌های ضدامپریالیستی او با هدف تقویت حس همبستگی بین ایران و کشورهای میزبان و همچنین در توافق‌نامه‌های مختلفی که در سفر رئیسی به آفریقا به امضا رسید، مشهود است. با این حال، برخلاف احمدی‌نژاد، تعامل رئیسی نیز تا حدودی ناشی از رقابت با رقبای منطقه‌ای ایران است که اخیراً نفوذ خود را در آفریقا گسترش داده‌اند. در حالی که ایران در حال حاضر فاقد منابعی است که همتایانش در خلیج‌فارس و ترکیه دارند، به نظر می‌رسد مقامات ایرانی بر این باورند که دارای مزیت‌های رقابتی از نظر منابع انسانی و شرکت‌های دانش‌بنیان، با دانش فنی ارزان‌تر به‌ویژه در زمینه‌های انرژی، پزشکی، دفاعی و فناوری اطلاعات و ارتباطات و پزشکی هستند.
با این حال، به‌‌رغم تبلیغات زیاد در تهران، برنامه سفر آفریقایی رئیسی احتمالاً به سرنوشت احمدی‌نژاد دچار خواهد شد. با توجه به وضعیت وخیم اقتصاد ایران و همچنین محدودیت‌های فلج‌کننده تحریم‌ها بر روابط تجاری این کشور با جهان خارج، بعید به نظر می‌رسد که تمایلات ایران برای حضور پررنگ‌تر در آفریقا ثمره معناداری داشته باشد. اگرچه فناوری و دانش ارزان‌تر ایران می‌تواند جایگزین جذابی برای برخی فناوری‌های غربی در گوشه و کنار این قاره باشد، اما کیفیت رابطه ایران و آمریکا، هزینه‌های همکاری با تهران را برای کشورهای آفریقایی افزایش می‌دهد. از دیدگاه کشورهای آفریقایی، بازارهای مالی ایالات متحده همچنان برای سلامت اقتصادهای شکننده آنها بسیار مهم است و بسیاری از آنها تمایل ندارند که با برقراری روابط اقتصادی با ایران، دسترسی خود به بازارهای تحت کنترل آمریکا را محدود کنند.