زمینه‌سازی برای مذاکرات فراگیر ایران و آمریکا

عبدالرضا فرجی‌راد

استاد جغرافیای سیاسی

شواهد نشان می‌دهد که در دو ماه گذشته آرامشی نسبی بین دو طرف ایجاد شده‌است. تنش‌ها میان دو طرف در دو ماه گذشته کاملاً فروکش کرده‌است، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی ایران نه‌تنها اظهارنظرهای تند و اتهام‌زنی‌های گذشته را کنار گذاشته‌اند، بلکه اظهارنظرها مثبت شده‌است. در عراق آرامش بیشتری برقرار شده‌است و نیروهای منتسب به ایران و نیروهای آمریکایی مشکلی برای یکدیگر ایجاد نمی‌کنند. در خلیج فارس هم تنش و درگیری میان قایق‌های تندروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ناوهای آمریکا مشاهده نمی‌شود. از طرف دیگر شاهد هستیم که در دوماه گذشته نه آمریکا و نه اروپا در رابطه با همکاری‌های نظامی بین ایران و روسیه، حمله‌ای به ایران انجام نمی‌دهند. تا پیش از این آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها ادعا می‌کردند مادامی که ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه متوقف نشود، پای میز مذاکره با ایران نخواهند نشست. اما مدتی است که این اظهارات تکرار نمی‌شود. از سوی دیگر در هفته‌های گذشته همزمان با آغاز فرآیند تبادل زندانیان ایران و آمریکا، پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی آزاد شد و بخشی از دارایی‌های ایران در عراق هم به عمان منتقل شد. همه این موارد را اگر کنار هم بگذاریم، متوجه می‌شویم که زمینه گفت‌وگوهای فراگیر میان ایران و آمریکا در موضوع‌های مختلف فراهم می‌شود. شاید نتوان الان گفت که ایران و آمریکا وارد مذاکرات فراگیر شده‌اند، اما زمینه‌ای فراهم شده‌است و اعتمادی نسبی بین تهران و واشنگتن در حال شکل گرفتن است که می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگوهای فراگیر بین ایران و آمریکا باشد. من فکر می‌کنم از این مرحله به بعد، به تدریج اروپایی‌ها بار دیگر بیشتر در فرآیند گفت‌وگوهای ایران و آمریکا مشارکت کنند. اظهارات اخیر امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در نشستی که با سفرای فرانسه در کشورهای خارجی داشت، نشان می‌داد که فرانسه آمادگی دارد به گفت‌وگوهای برجامی بازگردد.
در مجموع به نظر می‌رسد زمینه‌هایی برای گفت‌وگوهای فراگیر میان ایران و آمریکا فراهم می‌شود. به اعتقاد من، مذاکراتی که از اواخر سال گذشته آغاز شده، همچنان ادامه دارد و متوقف نشده‌است. نباید تصور کنیم که فرآیند تبادل زندانیان و آزاد شدن دارایی‌های مسدودشده ایران، نقطه پایان مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم تهران و واشنگتن بود و طرفین توافق کرده‌اند که این مذاکرات را علنی نکنند.
با توجه به شواهد موجود و رویدادهایی که ذکر شد، به نظر می‌رسد که مجوزی برای مذاکره فراگیرتر از مسئله هسته‌ای به مذاکره‌کنندگان دولت جدید داده‌شده‌است. اما به نظر نمی‌رسد که طرف ایرانی برای رسیدگی به مسائل متعدد موجود در روابط تهران و واشنگتن عجله‌ای داشته باشد. به گمان من مسائل باقیمانده از گذشته مانند اجرای درخواست‌های کارگروه ویژه اقدام مالی (FATF) به زودی حل و فصل می‌شود. اگر مسئله حادی در روابط ایران و آمریکا پیش نیاید، در دو پایتخت این اراده به وجود آمده‌است که دو طرف مسائل‌شان را بدون عجله و به تدریج حل و فصل کنند.
همانگونه که گزارش‌ها نشان می‌داد، علاوه بر مذاکره غیرمستقیم میان مقام‌های ایران و آمریکا، مذاکرات مستقیم هم دست‌کم در چند مرحله از طریق نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد با ایالات متحده آمریکا انجام شده‌است. علاوه بر این مذاکرات غیرمستقیم میان نمایندگان ایران و آمریکا در عمان در جریان بود. این مذاکرات غیرمستقیم هم شکل خاصی دارد و اینگونه نیست که پیام‌ها به صورت غیرهمزمان منتقل شود، یعنی پیام به کشور ثالث داده شود و منتظر بمانند تا در پایتخت کشور دیگر پاسخ این پیام داده‌شود. هیئت‌های دو طرف در یک ساختمان و زیر یک سقف قرار می‌گیرند و پیام‌ها به سرعت جابه‌جا می‌شود. یکی از دلایلی که مذاکرات ایران و آمریکا علنی نمی‌شود و نه طرف ایرانی نم پس می‌دهد و نه طرف آمریکایی، به خاطر این است که دو طرف توافق کرده‌اند که هیچ جزئیاتی از این مذاکرات علنی نشود و مذاکرات با چراغ خاموش پیش برود.