وزیر خاکستری / نظرخواهی از فعالان صنفی آموزش‌وپرورش درباره عملکرد وزیر آموزش‌وپرورش که این روزها زیر ذرهبین رفته است
باتوجه به انتظارات حامیان دولت، عملکرد آقای کاظمی نمره پایینی میگیرد؛ چون تغییر و تحولاتی که در رویکردها و سیاستهای این وزارتخانه مورد نیاز بوده، برآورده نشده و تغییر سبک مدیریتی و مدیران هم در نظر گرفته نشده است. ما طرح و برنامه خاصی از او ندیده‌ایم و منتقدان و کارشناسان این حوزه اعلام نارضایتی میکنند
وزیر آموزش‌وپرورش دولت چهاردهم، تنها وزیر کابینه بدون رأی مخالف در مجلس، مردی که از بدنه این وزارتخانه همیشه‌بحرانی به وزارت رسید، حالا در ششمین‌ماه فعالیتش قرار گرفته و ارزیابیها از عملکردش آغاز شده است. او در شرایطی انتخاب شد که باید پرداخت مطالبات فرهنگیان، ساماندهی امتحانات نهایی سوابق تحصیلی، پیگیری کسری بودجه وزارت آموزش‌وپرورش، تأمین منابع مالی استان‌ها و مدارس کشور، ساماندهی معلمان و تأمین کمبود نیروی انسانی، شناسایی و جذب دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل و عدالت آموزشی را برای بیش از 16 میلیون دانش‌آموز تامین می‌کرد.
حالا طیف نظرات درباره فعالیت‌های علیرضا کاظمی برخلاف نظر یکدست مجلس، کاملاً متفاوت است و زمزمه‌های موافقان و مخالفانش را می‌توان از گوشه و کنار شنید؛ از چهره‌هایی که به او نمره قبولی می‌دهند و دلیل آن را پیگیری مسائل معیشتی معلمان، توجه به عدالت آموزشی و گام‌هایی کوچ برای اصلاحات حداقلی می‌دانند تا منتقدانی که می‌گویند، باید مسیرش را تغییر دهد؛ چون گفتمان آموزشی روشن و شجاعتی برای تغییر نداشته و در حال از دست دادن سرمایه اجتماعی خود در میان فرهنگیان است. حالا با وجود نظرات مثبت و منفی درباره علیرضا کاظمی، او به چهره خاکستری کابینه دولت پزشکیان تبدیل میشود؟
علیرضا هاشمی‌سنجانی، فعال صنفی و مدنی و دبیرکل سابق سازمان معلمان از چهره‌هایی است که به عملکرد کاظمی نمره قابل قبولی می‌دهد و تاکید می‌کند، برای ارزیابی فعالیت‌های این وزارتخانه باید شرایط کشور را در نظر گرفت.
او ازجمله کسانی است که حرکت‌های اصلاحی وزارت آموزش‌وپرورش را مثبت می‌داند که با سرعتی پایین در حال انجام است: «کلیت عملکرد وزیر را در مسیر دولت وفاق می‌بینم و درمجموع به عملکرد او در شش‌ماه گذشته نمره قبولی می‌دهم. دولت آقای پزشکیان در شرایط خاص کشور متولد شد؛ بنابراین با نگاهی منصفانه میشود عملکرد وزیر را پذیرفت. آقای کاظمی کار خود را شهریورماه و همزمان با آغاز به کار مدارس شروع کرد که تا پایان ماه مهر، یک بازه زمانی عملیاتی است و به همین دلیل شاهد کمترین تغییرات از طرف آقای کاظمی و همراهانش بودیم و به چند تغییر در حوزه ستادی بسنده کردند. باتوجه به ارزیابی‌هایی که از عملکرد استان‌ها داشتند، از آبان‌ماه کارهایشان را شروع کردند و در همین چهارماه اخیر تغییراتی ایجاد شد که هرچند سرعت بسیار پایینی داشت، اما در مسیر دولت قرار دارد.»
او از شرایط روی کار آمدن کاظمی می‌گوید و توضیح می‌دهد که در ارزیابیها باید شرایطی مثل مسئله بازنشستگان، رتبه‌بندی و اشکالات آن، گزینش‌های آموزش‌وپرورش و رد کردن بسیاری از داوطلبان، کنکور، تاثیر سوابق تحصیلی، امتحانات نهایی و کسری بودجه را هم در نظر بگیریم: «به‌دلیل همین شرایط برنامه‌های او را بلندپروازانه ندیدیم. براساس روندی که رئیس‌جمهور در حوزه آموزش‌وپرورش مطرح کردند، وزیر هم دو اولویت مهم عدالت آموزشی و کیفیت آموزش با نگاه به مدارس دولتی در سراسر کشور را در دستور کار خود قرار داد.
در این چندماه نتایج آن را ندیده‌ایم اما جلسات متعددی با حضور رئیس‌جمهور برگزار شد که یکی از نتایج آن وضعیت خوب بودجه نوسازی در بودجه سال آینده است. این دو هدف در کنار مسائلی مانند کرامت و منزل معلمان، مردمی‌سازی و مشارکت خیرین در کارها و مواردی دیگر ازجمله فعالیت‌هایی است که به‌عنوان برنامه کاری این وزارتخانه شاهد اجرای آن بودیم.»
فعالان صنفی و مدنی اعتقاد دارند که آموزش‌وپرورش یک متغیر مستقل نیست و به یک تصمیم‌گیری کلان وابسته است و به همین دلیل باتوجه به مجموعه شرایط کشور، حرکت‌های کوچک ولی با سرعت کم را نباید نادیده گرفت. هاشمی نمونه این حرکت‌ها را بازگشت حدود 18 هزار نفر از افرادی که در گزینش‌ها رد شده‌‌اند، بخشی از این حرکت‌های کوچک و در راستای دولت وفاق می‌داند که نشان می‌دهد از سختگیری‌های ایدئولوژیک در این حوزه کاسته شده و افراد دارای صلاحیت علمی توانستند از این سدها رد شوند.
او می‌گوید، ما این وزارتخانه را با ملاک‌های خاص ارزیابی نمی‌کنیم؛ چون در این صورت نمی‌توان نمره خوبی به آنها داد اما باتوجه به شرایط فعلی، نمره قبولی به وزیر می‌دهیم و تصور می‌کنم اگر آموزش‌وپرورش بخواهد تاثیرگذارتر عمل کند، باید به مسائل دیگری هم توجه کند. از نگاه او، این وزارتخانه با نسل جدیدی از دانش‌آموزان روبه‌روست که ویژگی‌های خاصی دارند و آمادگی مدیریت آموزشی آنها را ندارد. در کنار آن باید پیشرفت‌هایی مانند هوش مصنوعی را هم درنظر گرفت که آموزش‌وپرورش هنوز به‌صورت جدی وارد آن نشده است.
هاشمی می‌گوید، یکی از مسائلی که در سازمان معلمان دنبال میشود مدیریت علمی و حرفه‌ای بر آموزش‌وپرورش است که از نگاه مسئولان غایب است: «ما نگاه ایدئولوژیک را برای این حوزه مناسب نمی‌دانیم؛ چون باعث میشود، نتوانیم خودمان را با نظام آموزش جهانی تطبیق دهیم و از تجارب آنها استفاده کنیم. علاوه بر آن بحث تمرکزگرایی هم مطرح است که بارها درباره آن صحبت کرده‌ایم و گفته‌ایم، باید به تمرکززدایی ختم شود.
هنوز هم ستاد وزارتخانه حتی برای کل کشور و دورترین مناطق تصمیم‌گیری می‌کند. آموزش‌وپرورش در این ملاک‌ها وضعیت خوبی ندارد ولی باتوجه به شرایط موجود کشور میشود امیدوار بود که در آینده با مسئله‌یابی و تمرکز روی مشکلات، هرچند با سرعت کم، به سمت حل آنها حرکت کند. به نظر می‌رسد باید مطالبات را حداقلی در نظر گرفت. این وزارتخانه حداقل برخلاف دولت قبل، اشک ما را در نمی‌آورد، هرچند لبخند چندانی هم روی لب نمی‌نشاند و قابل تحمل است.»
این فعال صنفی تاکید می‌کند، انتظارات از دولت نباید برمبنای یک دولت اصلاح‌طلب یا توسعه‌طلب باشد: «تغییرات و انتصاباتی که انجام شده در راستای دولت وفاق است؛ چون مبنای آن حضور افراد مختلف و کارآمدی آنهاست و به همین دلیل در انتصابات به کندی حرکت می‌کند. باتوجه به شرایط فعلی نمره عالی را نمی‌گیرند اما نمره قبولی را می‌توان به آنها داد. در این شرایط هم اولویت فعلی این وزارتخانه باید از پتانسیل نیروهای مختلف موجود در جامعه استفاده کند؛ چون ارتباط خوبی با نهادهای علمی ندارد و درهای آن به روی این نهادها حتی تشکل‌های فرهنگیان برای تحقیق و ارزیابی فعالیت‌ها بسته است و پیشنهاد من این است که فقط به نیروهای درون خود اکتفا نکند و مسائل خود را با جامعه فرهنگیان و علمی و دانشگاه مطرح کند.»
دغدغه مشترک فعالان صنفی و وزیر
نرگس ملک‌زاده، فعال صنفی و آموزشی هم تقریباً دیدگاه مشترکی با هاشمی سنجانی دارد و این روند را نسبت به گذشته مثبت ارزیابی می‌کند و نمونه آن را پیگیری پرداخت ماهانه حق‌التدریس معلمان می‌داند که در تمام سال‌های گذشته یکی از دغدغه‌های معلمان بوده و نمی‌توانستند آن را دریافت کنند: «میان وزیر آموزش‌وپرورش و معلمان حس همدلانه‌ای در حال شکل گرفتن است. ما حرف‌هایی را از زبان او و مشاورانش می‌شنویم که سال‌ها خواسته معلمان بوده و محقق نمی‌شد. در سطوح بالاتر هم مطالبه فعالان صنفی با مطالبه رئیس‌جمهور از آموزش‌وپرورش یکی شده است.
بحث عدالت و کمبود سرانه فضای آموزشی همیشه از مطالبات معلمان و فعالان صنفی بوده است. قبلاً در بحث نوسازی فقط با آمار مدارس ساخته شده روبه‌رو بودیم و همچنان هم با فقر سرانه آموزشی در برخی مناطق روبه‌رو هستیم. درست است که هنوز اتفاقی نیفتاده است و در همان فضای آموزشی قبل کار می‌کنیم، اما اقداماتی که در زمینه ساخت و تجهیز مدارس و حتی عدالت آموزشی مطرح میشود اهمیت دارد و امیدواریم با ورود و همراهی رئیس‌جمهور و تلاش‌های آقای کاظمی، بتوانیم بحث سرانه فضای آموزشی و کیفیت را به نقطه مثبتی برسانیم. شاید به‌دلیل اینکه زیرساخت‌هایی را نداریم، این روند کمی زمان‌بر باشد اما پیگیری‌های مستمر این برنامه از سوی رئیس‌جمهور، اقدام مثبتی در این زمینه است.»
او هم پرداخت پاداش بازنشستگان را یکی از اقدامات مهم وزارت آموزش‌وپرورش می‌داند و اعتقاد دارد، یکی از اقدامات کاظمی، پیگیری از سازمان برنامه و بودجه و استفاده از پتانسیل مدیریتی خود در هیئت‌دولت بود که توانست به‌واسطه آن بخشی از مطالبات معلمان به‌خصوص بازنشستگان 1402 را دریافت کند. او می‌گوید آن‌طور که از اخبار به گوش می‌رسد، وزیر در بحث رفاهیات معلمان هم ورود کرده و احتمالاً در آینده‌ای خیلی نزدیک شروع شود و در حال انجام اقدامات مثبتی در این زمینه هستند.
ملک‌زاده آمار و ارقام بودجه آموزش‌وپرورش در سال 1404 را هم مثبت ارزیابی می‌کند: «این آمار منتشر شده از بودجه نشان می‌دهد، امسال تیمی خوب و تخصصی در این حوزه کار کردند و این امیدواری وجود دارد که بتوانیم تخصیص‌های بهتری نسبت به سال‌های گذشته دریافت کنیم. ما همیشه می‌گفتیم نیازمند وزیری هستیم که در دولت جایگاه داشته باشد و حالا آقای کاظمی تحرکاتی دارند که هرچند کوچک است، اما امیدوارکننده به‌نظر می‌رسد که به‌دلیل همراهی رئیس‌جمهور با آموزش‌وپرورش است. سال‌ها این انتظار را داشتیم که این حوزه یکی از اولویت‌های دولت و حاکمیت باشد و الان در حرف این اتفاق افتاده است. امیدواریم در آینده بگوییم این رویه فقط حرف و شعار نبوده و این نگاه ویژه، تاثیر خود را بر آموزش‌وپرورش گذاشته است.»
او تغییر رویه گزینش آموزش‌وپرورش را هم از اقداماتی می‌داند که باعث ایجاد رضایتمندی شده و نگاه‌ها به این حوزه را تغییر داده است: «حمایت‌های وزیر از داوطلبان و آزمون‌های استخدامی، نگاه‌ها را نسبت به این حوزه مثبت کرد. در بحث انتصابات هم شخصی را انتخاب کردند که نگاه معقول‌تری نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی کشور داشته باشد و قانون گزینش را هم زیر پا نگذارد.
باتوجه به شرایط کشور، توقعات فعالان و کارشناسان این حوزه و انبوه مطالبات و نامدیریت‌هایی که از گذشته وجود داشته و آن‌چه آقای کاظمی تحویل گرفت، شرایط امیدوارکننده است، اما ایده‌آل نیست. با درک شرایط فعلی تصور می‌کنم در بدنه مدیریتی این وزارتخانه انتصابات خوبی انجام شد. درست است که انتصابات ستادی و معاونان به کندی در حال انجام است و تغییرات زیادی دیده نمی‌شود اما باز هم روندی امیدوارکننده دارد. وقتی انتصابات را در استان‌ها پیگیری می‌کنم، می‌بینم که همکاران منتقد هم از آن راضی‌اند و آغاز این تغییرات را امیدوارکننده می‌بینم.»
