زنان موتورسوار از تجربه توقیف و تصادف در خیابان بدون داشتن بیمه‌نامه می‌گویند
جـرم: راکب نسـوان
شرایط فعلی، آغاز دومینوی پرداخت خسارت زنان است و در سال‌های آینده افزایش می‌یابد براساس مشاهدات میدانی معمولاً زنان از موتورهای کم‌حجم‌تر که برقی و شارژی‌اند استفاده می‌کنند اما این روند تا مقطعی قابل مدیریت است
الهه سال‌ها قبل از اینکه خودش راننده موتور شود، ترک موتور می‌نشست تا ترسی از آن نداشته باشد و بعد از مدت‌ها، رانندگی با موتور را یاد گرفت اما به‌نام یک نفر دیگر موتور خرید. از همان زمان الهه بعد از هربار تصادف با موتور ترجیح میدهد صحنه را ترک کند؛ چون نه گواهینامه موتور دارد، نه بیمه شخص ثالث: «وقتی تصادف می‌کنم، فقط فرار می‌کنم. چه حق با من باشد و چه نباشد. چند وقت پیش با زن دیگری تصادف کردم، او مقصر بود اما وقتی فهمید من زن هستم و می‌توانند موتورم را توقیف کنند، به پلیس زنگ زد و من هم مجبور شدم آنجا را ترک کنم.»
او فقط یکی از زنانی است که بدون اجازه داشتن گواهینامه، با موتور در سطح شهر تردد می‌کنند و اگر تصادف کنند، امکان استفاده از بیمه شخص ثالث را ندارند؛ موضوعی که سال‌هاست به قانون تبدیل شده اما زنان موتورسوار امکان استفاده از آن را ندارند. هفته گذشته مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی، نامه‌ای به معاون زنان رئیس‌جمهوری، زهرا بهروزآذر نوشت و از افزایش پرداخت خسارت تصادفات زنان موتورسوار گفت؛ روندی که به گفته مدیرعامل این صندوق، رو به افزایش است و باید صدور گواهینامه برای زنان موتورسوار را جدی گرفت.
الهه در هیچ‌کدام از تصادف‌های کوچک و بزرگی که داشته، نمی‌توانست ادعای خسارت و بیمه داشته باشد؛ چون بعد از هربار تصادف، اگر پلیس به محل حادثه برسد، او حتماً برای مدت‌ها موتورش را از دست میدهد: «وقتی تخلف را «راکب نسوان» می‌نویسند، هر اتفاقی هم افتاده باشد، فقط به‌دلیل اینکه به‌عنوان یک زن گواهینامه نداری و سوار موتور شده‌ای، موتور را می‌برند. اما ممکن است بسیاری از مردان گواهینامه نداشته باشند و به‌راحتی در شهر تردد کنند.»
توقیف به‌دلیل راکب زن
رئیس مرکز صدور گواهینامه پلیس راهنمایی و رانندگی فراجا 25 مهرماه امسال خبر داده بود که حدود ۶ میلیون نفر بدون گواهینامه در سطح کشور در حال موتورسواری‌اند.
«ما می‌خواهیم گواهینامه بگیریم و همیشه مطالبه ما این بود که گواهینامه بدهید و به ما آموزش دهید.»؛ الهه به‌عنوان مادری تنها، در طول روز بارها در سطح شهر تردد می‌کند و ترجیح میدهد با موتور رفت‌وآمد کند اما حالا که نمی‌تواند گواهینامه بگیرد، همیشه نگران اتفاقاتی است که ممکن است با موتورسواری بدون گواهینامه برایش رخ دهد که در موارد مشابه برای مردان موتورسوار رخ نمی‌دهد و موتورشان توقیف نمی‌شود: «در بسیاری از موارد مشابه ممکن است موتور مردان را توقیف نکنند. خیلی از آنها را هم به بهانه‌های مختلف می‌گیرند، ولی اگر گواهینامه و کلاه داشته باشند، نمی‌توانند موتور را توقیف کنند.»
2 ماه توقیف برای موتورهای زنان
روند ترخیص موتور توقیف‌شده از پارکینگ‌های راهنمایی و رانندگی تا مرحله‌ای برای مردان و زنان موتورسوار مشابه است؛ بعد از ارجاع به پارکینگ، نامه‌ای به موتورسوار داده و گفته می‌شود که یک‌ماه بعد برای پیگیری مراجعه کند، اما این اتفاق برای رانندگان زن تا دو ماه هم زمان می‌برد؛ الهه می‌گوید اتفاقاتی که بعد از توقیف موتور و انتقال آن به پارکینگ رخ میدهد، وحشتناک است و قابل مقایسه با مردان نیست. اگر این روند برای مردان یک ماه طول می‌کشد، برای زنان حداقل دو ماه زمان می‌برد. «هر سری هم با یک اتفاق جدید روبه‌رو می‌شویم. به یکی از دوستانم که برای ترخیص موتورش رفته بود، گفته بودند چون صاحب موتور زن است، هنوز نمی‌دانیم می‌توانیم موتور را به آنها بدهیم یا خیر؟»
«موتور من تا امروز توقیف نشده چون استتار می‌کنیم»؛ الهه برای موتورسواری از کلاه کاسکت با شیشه‌های تیره استفاده می‌کند و لباسی می‌پوشد که مامور راهنمایی و رانندگی متوجه جنسیت او نشود و هنوز نتوانسته موتور را به نام خودش بزند: «موتور من به نام یک نفر دیگر است و پلاکش را کنده و داخل زین انداخته‌ام که اگر اتفاقی افتاد به گردن من باشد، نه او. چون می‌دانم اگر موتور به‌نام من باشد و توقیف شود، تا مدت‌ها صاحب آن نخواهم بود.» برای اینکه موتور توقیف نشود، الهه از بزرگراه‌ها تردد می‌کند؛ با موتوری که 80 کیلومتر بر ساعت بیشتر حرکت نمی‌کند: «بعضی از نقاط شهر برای ما حذف شده است و همه این شرایط هم به این دلیل است که به ما گواهینامه نمی‌دهند.»
او تعریف می‌کند که موتورهای زیر 50 سی‌سی هم به‌طور قانونی امکان توقیف دارند؛ حتی موتورهایی که به‌نام «پا کشتی» معروفند هم با مشکل روبه‌رو می‌شوند: «مسئله آنها نوع موتور نیست، بلکه زنی است که پشت موتور سوار شده است. اگر به زنان گواهینامه موتور بدهند، حتی روی ترافیک تهران هم تاثیرگذار است. ما قوانین را بیشتر رعایت می‌کنیم، پشت چراغ قرمز می‌ایستیم، از پیاده‌رو نمی‌رویم و قانون راهنمایی و رانندگی را همان طوری رعایت می‌کنیم که پشت فرمان ماشین می‌نشینیم.»
دوسال پیش، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی البرز گفته بود که رانندگی با موتورسیکلت‌های برقی و موتورسیکلت با حجم کمتر از ۵۰ سی‌سی، نیاز به گواهینامه دارد و رانندگی با این وسایل نقلیه بدون گواهینامه ممنوع است.
چرا باید قانون را دور بزنیم؟
خرید بیمه شخص ثالث برای زنان موتورسوار تفاوتی ندارد و درنهایت به‌دلیل نداشتن گواهینامه، بیمه به آنها خسارتی پرداخت نمی‌کند؛ شرایطی که زنان موتورسوار برای فرار از آن، راه‌هایی پیدا می‌کنند. در نامه اخیر مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی نوشته شده است که با افزایش تردد زنان موتورسیکلت‌سوار و افزایش حوادث رانندگی با تقصیر آنها، صندوق تامین مبلغی بالغ بر هشت میلیارد تومان برای ۴۳ نفر مسبب حادثه زن راکب موتورسیکلت که فاقد بیمه‌نامه بودند، پرداخت کرده و از زندانی‌شدن آنان جلوگیری کرده است؛ در این نامه این هم آمده است که یکی از تبعات مهم نداشتن گواهینامه موتور برای زنان به اینجا می‌رسد که به زندان افتادن آنها پیامدهای زیادی در زمینه‌های اجتماعی، خانوادگی و حتی اقتصادی خواهد داشت.
مینا یکی دیگر از زنان موتورسوار در تهران است. او برای موتورش بیمه شخص ثالث خریده، اما در زمان تصادف باید یک نفر دیگر را به‌عنوان راننده با گواهینامه به‌جای خودش معرفی کند. او سال‌هاست موتورسواری را شروع کرده و مدتی پیش موتورش توقیف شد؛ پلیس جرم او را در برگه توقیف نوشته بود: «راکب نسوان.»
مینا گواهینامه بین‌المللی موتورسواری دارد؛ مدرکی که در ایران پذیرفته نمی‌شود: «این نشان میدهد که مسئله اصلاً گواهینامه نیست.» او می‌گوید برای این موضوع درنهایت راه‌حل پیدا می‌شود اما می‌خواهیم این مسئله را قانونی کنیم؛ چرا باید قانون دور زده شود؟ بعد از توقیف موتور مینا، در تابستان امسال، برای ترخیص و پرداخت جریمه 500 هزارتومانی بابت نداشتن گواهینامه، به شورای حل اختلاف ارجاع داده شد: «در شورای حل اختلاف قبل از اینکه حکم صادر شود، باید فرمی را امضاء کنیم که می‌گوید شکایتی نسبت به حکم صادرشده نداریم، اما من امضاء نکردم. این جریمه برای نداشتن گواهینامه رانندگی است و باقی موتورسواران بدون گواهینامه هم این روند را طی می‌کنند.»
هم موتور و هم بیمه شخص ثالث به‌نام میناست: «در زمان تصادف این بیمه به کاری نمی‌آید و نمی‌توانم از آن استفاده کنم. زمانی که موتور 50 سی‌سی داشتم، یک‌بار پلیس جلوی من را گرفت و گفت، نباید سوار شوید.»
دومینوی موتورسواری زنان آغاز شد
هفته گذشته مهدی قمصریان، مدیرعامل صندوق تامین خسارت‌های بدنی، در نامه‌ای خطاب به معاون زنان رئیس‌جمهور نوشت که بیمه، خسارت تصادفات موتورسواری زنان را پوشش نمی‌دهد؛ او حالا به «هم‌میهن» می‌گوید که روند فعلی استقبال زنان از موتورسواری و خسارت‌های ناشی از آن درست مانند یک دومینو است و در سال‌های آینده افزایش پیدا می‌کند.
قمصریان توضیح میدهد که بخشی از دلایل کسانی که بیمه نمی‌خرند، اقتصادی و فرهنگی است اما به طور خاص درباره زنان و موتورسیکلت زنان، خریدن یا نخریدن بیمه‌نامه علی‌السویه است؛ چون طبق قانون زنی که سوار موتور است، در زمان تصادف حتی اگر بیمه هم داشته باشد، طبق قانون شرکت بیمه باید خسارت زیان‌دیده ثالث را بدهد، اما به زن راننده هیچ چیزی پرداخت نمی‌شود و آن خسارت پرداخت‌شده را هم بازیافت می‌کند. اگر بیمه نبود، این کار را صندوق خسارت بدنی پرداخت می‌کند: «صندوق خسارت بدنی برای حوادث رانندگی است که مقصر حادثه، پوشش بیمه‌ای ندارد و فرقی ندارد که فرد زن باشد یا مرد. طبق قانون در حوادثی که پوشش بیمه وجود دارد اما فرد گواهینامه ندارد، شرکت بیمه خسارت را به زیان‌دیده پرداخت می‌کند اما بعد، از مقصر حادثه بازیافت می‌کند.»
چرا زنان از موتور استقبال می‌کنند؟
«صدور گواهینامه رانندگی موتورسیکلت برای مردان، به‌عهده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است.» این تبصره ماده 20 قانون راهنمایی و رانندگی است که طبق آن پلیس راهور از صدور گواهینامه برای زنان خودداری می‌کند اما حقوقدانان می‌گویند، از طریق این تبصره نمی‌توان حکم به ممنوعیت موتورسواری زنان داد. قمصریان توضیح میدهد که استقبال از موتورسواری و اشتیاق به آن در میان زنان در یکی، دو سال اخیر بیشتر شده است؛ علت آن چیست؟
او می‌گوید، اختلاف قیمت شدید وسیله نقلیه با موتور، ترافیک و آلودگی هوا و... از دلایل اشتیاق زنان به موتورسواری است: «ما معتقدیم وضعیت فعلی به‌دلیل سکوت قانون است. من چند سال است پیگیر این موضوع هستم اما می‌گفتند شرایط آن وجود ندارد. بعد از نامه اخیر به معاونت زنان، دکتر بهروزآذر هم استقبال کردند و شنیدم که پیگیر شده‌اند. زنان در فرهنگ رانندگی و رعایت قوانین رانندگی شرایط ایده‌آل‌تری دارند؛ هم موتورهای کم‌حجم‌تری استفاده می‌کنند و هم اصول ایمنی را بهتر رعایت می‌کنند.»
مدیرعامل صندوق خسارت‌های بدنی می‌گوید، براساس مشاهدات میدانی معمولاً زنان از موتورهای کم‌حجم‌تر که برقی و شارژی‌اند استفاده می‌کنند اما این روند تا مقطعی قابل مدیریت است و بعد از مدتی زنانی که با موتورهای کم‌حجم رانندگی کرده و مهارتی پیدا کرده‌اند، ممکن است به‌سمت خرید موتور بنزینی با حجم بالاتر حرکت کنند: «شرط حکمرانی خوب این است که قبل از تبدیل شدن یک موضوع به معضل، درباره آن تدبیری اندیشیده و درباره این موضوع گواهینامه موتورسواری برای زنان صادر شود. می‌توان مرحله به مرحله این فضا را ایجاد کرد. این یک حق است و نمی‌توان کسی را از آن منع کرد.»
قمصریان در نامه خود به معاون زنان ریاست‌جمهوری از پرداخت هشت میلیارد تومان خسارت ناشی از موارد تصادف زنان موتورسوار گفته بود؛ رقمی که به گفته خودش بالا نیست اما باتوجه به موج استفاده از موتور توسط زنان، در سال‌های آینده بیشتر می‌شود: «سالانه تا 25 درصد از پرداخت خسارت صندوق خسارت‌های بدنی مربوط به حوادث موتورسیکلت است. شرایط فعلی، آغاز دومینوی پرداخت خسارت زنان است و در سال‌های آینده افزایش می‌یابد.»
