دورانی جدید برای ژئوپلیتیک خاورمیانه

هنریک بولیو آنستروپ

تحلیلگر مسائل ژئوپلیتیک

در سال‌های اخیر فلسطینی‌ها به شکلی روزافزون در بخش عربی خاورمیانه منزوی شده بودند. توافقات ابراهیم در سال 2020 امارات، بحرین و مراکش را به اسرائیل نزدیک‌تر کرد. اخیراً هم شایعاتی درباره نزدیک شدن عربستان به انعقاد توافقی مشابه با اسرائیل منتشر شد، اما رویدادهای هفته‌های اخیر کشورهای خاورمیانه را مجبور کرده است تا مواضع روشن‌تری در قبال بحران فلسطین اتخاذ کنند. پیامدهای چنین اتفاقی برای منطقه چه خواهد بود؟ پاسخ تا حد زیادی به این مسائل بستگی دارد که دیگر بازیگران تا چه اندازه در حمله به اسرائیل نقش داشته‌اند، باقی منطقه چه واکنشی نشان خواهد داد و آمریکا تا چه اندازه تمرکزش بر خاورمیانه را افزایش خواهد داد. پاسخ فوری کشورهای عربی نشانه رویکردشان در قبال این جنگ بود. چند کشور خاورمیانه حمایت روشن خود را از حملات فلسطینی اعلام کردند. ایران و متحدانش، حزب‌الله و سوریه و حوثی‌ها حامی آشکار فلسطین هستند. بیشتر کشورهای عربی از حمایت مستقیم حملات حماس خودداری کردند و از همه طرف‌ها خواستند درگیری را متوقف کنند. در عین حال این کشورها در میزان نسبت دادن تقصیر به اسرائیل با یکدیگر متفاوت بودند. قطر به سرعت تقصیر را متوجه اسرائیل دانست. عربستان در بیانیه خود، به علائم هشداردهنده زیادی که به دلیل اشغال فلسطین شعله‌ور شده بود، اشاره کرد. کویت حمایتش از مردم فلسطین را اعلام اما از حمایت مستقیم حملات حماس خودداری کرد. به همین ترتیب چندین کشور عربی دیگر بدون اعلام حمایت مستقیم تا حدودی مشروعیت را به حملات فلسطین نسبت دادند. امارات، مراکش و مصر که با اسرائیل روابط دیپلماتیک دارند تاکنون بی‌طرف مانده و از همه طرف‌ها خواسته‌اند تا با کمک جامعه بین‌المللی با یکدیگر مذاکره کنند. اما حال و هوای این کشورها ممکن است تغییر کند. حمله زمینی اسرائیل باعث رنج و تلفات بالای غیرنظامیان در غزه می‌شود. افزایش تلفات می‌تواند واکنش خاموش کشورهای عربی را به سرعت تغییر دهد. فضای گفت‌وگوی انتقادی می‌تواند تداوم رابطه‌سازی با کشورهای عربی را برای اسرائیل دشوار کند. این امر می‌تواند بر اتحادهای سیاسی آینده در خاورمیانه تاثیر بگذارد و زمان را برای روابطی به عقب برگرداند که اسرائیل می‌کوشید مخفیانه با دشمنانش ایجاد کند.
آمریکا به سرعت حمایت آشکارش را از واکنش نظامی اسرائیل به حملات حماس اعلام کرد. وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد که ناوهای جنگی و سایر تجهیزات نظامی آمریکایی را برای کمک به اسرائیلی‌ها اعزام می‌کند. استقرار این نیروها این سوال را ایجاد می‌کند که آمریکا ضمن تامین منابع نظامی، در اولویت قرار دادن مجدد خاورمیانه، تا کجا پیش خواهد رفت؟ از زمانی که ترامپ در سال 2019 نیروهای آمریکایی را از شمال سوریه خارج کرد، آمریکا در تامین چنین منابعی اکراه داشت. از زمان عقب‌نشینی تاکنون، کنگره تمایل بسیار کمی به استقرار زمینی سربازان در خاورمیانه نشان داده است. با این حال، این بار، اسرائیل، یکی از نزدیک‌ترین متحدان ایالات متحده، در معرض تهدید فوری قرار دارد. باید دید که بایدن تا چه حد می‌تواند در جلب حمایت کنگره برای تقویت حضور آمریکا در خاورمیانه موفق باشد و این امر تا چه اندازه به ضرر تمرکز کنونی آمریکا بر سیاست امنیتی در قبال چین و جنگ در اوکراین تمام خواهد شد؟ متأسفانه، رویدادهای اخیر به غیرقابل پیش‌بینی‌تر شدن وضعیت ژئوپلیتیک خاورمیانه دامن می‌زند و همزمان خطر درگیری‌های خشونت‌آمیز فراتر از مرزهای اسرائیل را افزایش می‌دهد. ممکن است چین و روسیه از این واقعیت که اولویت‌بندی مجدد آمریکا برای منابع نظامی، که موقعیت ایالات متحده را در خاورمیانه مستحکم می‌کند، استفاده کنند. این امر می‌تواند اتخاذ تصمیمات مناسب که آثاری بلندمدت خواهد داشت را برای دولت بایدن دشوار کند. هرگونه اشتباه بایدن در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 به‌شدت توسط جمهوری‌خواهان مورد سوءاستفاده قرار خواهد گرفت. روزهای آینده نشان خواهد داد که آیا اسرائیل و متحدانش می‌توانند این جنگ را به نبردی علیه حماس در خاک خود محدود کنند یا اینکه فصل تاریک دیگری برای ژئوپلیتیک خاورمیانه رقم خواهد خورد.