پروژه شخصی فرمانده واگنرها

جایگاه یوگنی پریگوژین فرمانده گروه واگنر پس از اجرای عملیات «چرخ گوشت» در باخموت چیست؟

باخموت، شهری که زمانی جمعیت آن به 70هزار نفر می‌رسید در هشت ماه گذشته شاهد یکی از طولانی‌ترین و خونین‌ترین درگیری‌ها از زمان حمله روسیه به اوکراین بوده است. شهری که اهمیت نمادین آن برای هر دو طرف فراتر از ارزش‌های استراتژیک آن است. روز یکشنبه روسیه ادعا کرد، باخموت را به‌طور کامل تصرف کرده اما کی‌یف با رد این ادعا می‌گوید که کنترل برخی از مناطق و ساختمان‌های واقع شده در حومه این شهر را همچنان در دست دارد.

تحلیل‌گران معتقدند پیروزی روسیه در باخموت تأثیر خیلی کمی در جریان جنگ دارد. روسیه برای پیشروی‌های بیشتر خود در اوکراین و رسیدن به هدف پوتین برای آزادسازی منطقه دونباس، به تصرف باخموت نیاز داشت. هر طرفی که بتواند باخموت را بگیرد، می‌تواند نیروهای دفاعی خود را در اطرف آن مستقر کند. برای اوکراین، باخموت به نمادی از مقاومت سرسختانه و عزم مصمم نیروهایش تبدیل شده است. از سوی دیگر روسیه به پیروزی نیاز دارد. در ماه‌های اول جنگ پس از پیشرفت‌های ابتدایی نظامیان روسیه، اوکراینی‌ها در یک ضدحمله موفقیت‌آمیز توانستند بخش‌هایی از مناطق ازدست‌رفته را پس بگیرند و شکست‌های تحقیرآمیزی را برای نیروهای روسی رقم بزنند. در اواخر سال گذشته میلادی زمانی که ارتش روسیه وجهه خود را از دست داد، شبه‌نظامیان واگنر مبارزات خود را در باخموت آغاز کردند. از آن زمان، حملات روسیه در باخموت با نام گروه واگنر گره خورد. پیروزی روسیه در باخموت در واقع پیروزی برای یوگنی پریگوژین، رهبر گروه واگنر است که می‌تواند جایگاه خود را در کرملین ارتقا دهد.

شبه‌نظامیان گروه واگنر روسیه در سال‌های اخیر با انجام عملیات‌های نظامی به رهبران خودکامه جهان از کشور مالی گرفته تا سوریه حمایت کرده‌اند. این گروه مدت زمان زیادی را در باخموت گذراندند. کوچه به کوچه و خانه به خانه را ویران و بیشتر ساکنان این شهر را آواره کردند. یوگنی پریگوژین مدت‌هاست که از حمایت‌های پوتین برخوردار بوده اما حالا باید دید این حمایت‌ها تا کی ادامه‌دار خواهند بود.

فرمانده واگنرها کیست؟

یوگنی پریگوژین کیست و چرا از حمایت‌های پوتین برخوردار است؟

ویدئویی که یوگنی پریگوژین اخیرا در کانال تلگرامی خود منتشر کرده بود را به‌راحتی می‌توان با یک فیلم ژانر وحشت بی‌کیفیت اشتباه گرفت. در تاریکی شب، اجسادی آغشته به خون ردیف به ردیف زیر نور چراغ قوه پریگوژین دیده می‌شوند. در این ویدئو پریگوژین، مردی گوشتالو و طاس با هفت‌تیری که به کمرش بسته، خشمگین است: «اینها پسران واگنرند که امروز جان خود را از دست داده‌اند. خون آنها هنوز تازه‌است.» دوربین می‌چرخد و صحنه‌ای وحشتناک از چهار ردیف از اجسادی افتاده روی زمین را نشان می‌دهد که عده‌ای از آنها هنوز یونیفرم به تن دارند. خیلی از آنها پوتین نظامی به پایشان نیست.

صورت پریگوژین از خشم برافروخته و الفاظ توهین‌آمیزی را نثار رهبران نظامی روسیه می‌کند که به گفته‌ او مهمات مورد نیازش را ارسال نمی‌کنند: «دل و روده (این نظامیان) را در جنهم خواهید خورد. شویگو، گراسیموف، مهمات لعنتی ما کجاست؟» خشمی که سرگئی شویگو، وزیر دفاع و والری گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش را هدف قرار داده بود اما برای اثرگذاری بهتر با فحاشی و تحقیر، صحنه‌سازی شده بود. پریگوژین مانند راهزنی است که حریفانش را شبانه در حومه شهر به چالش می‌کشد. انگار که می‌خواهد جنازه شویگو و گراسیموف را کنار پیکر مبارزانش قرار دهد. رهبر گروه واگنر تهدید کرد که اگر مهمات مورد نیازش را دریافت نکند نیروهایش را از باخموت بیرون می‌کشد.

در نهایت تهدید پریگوژین کارساز بود و اعلام کرد که روسیه به شبه‌نظامیان واگنر وعده داده تا مهمات کافی برای باقی ماندن آنها در باخموت را ارسال کند تا آنها به عملیات خود در این منطقه ادامه دهند. از نظر استراتژیک، پیروزی در باخموت می‌تواند مسیری را به سمت غرب اوکراین باز کند، احتمالا به سمت کراماتورسک، شهری که قبل از جنگ 150هزار نفر جمعیت داشت. با این حال اوکراین نیروهای خود را اطراف شهر باخموت مستقر کرده است تا بتواند قاطعانه از پیشروی‌های روسیه جلوگیری کند.

هفته گذشته روسیه پیروزی شوروی بر آلمان نازی در جنگ جهانی دوم را با برگزاری رژه، سخنرانی رئیس‌جمهور و مارش نظامی در میدان سرخ جشن گرفت. اما هر نمایش فوق‌العاده‌ای که کرملین می‌خواست در مسکو به اجرا بگذارد، با رژه شبانه اجساد پریگوژین و فحاشی‌هایش که جایی در نزدیکی باخموت در دونباس فیلمبرداری شده بود، نابود شد؛ همان منطقه‌ای که پریگوژین مبارزان گروه واگنر را به کام مرگ کشانده بود.

پریگوژین، تاجری اهل سن‌پترزبورگ بود که روابط خوبی با دایره نزدیک پوتین دارد. او رهبری گروهی از مزدوران بدنامی را برعهده دارد که از خاورمیانه گرفته تا آفریقا فعالیت می‌کنند. قبل از حمله پوتین به اوکراین، پریگوژین به‌ندرت در انظار عمومی دیده می‌شد. اما حالا جنگ به او یک نقش و یک صحنه جدیدی اعطا کرده است.

داستان پریگوژین ماجرای مردی که به قدرت غیرقابل‌تصوری دست پیدا کرده است. در حکومت پوتین، به نظر می‌رسد پریگوژین می‌تواند هر کاری که دوست دارد انجام دهد. او می‌تواند به مردم وعده آزادی یا مرگ دهد، می‌تواند قدرتمندان را تحقیر و دشمنانش را آزادانه تهدید کند. داستان گروه واگنر ماجرای شبه‌نظامیانی است که بی‌رحمانه می‌جنگند و در طولانی‌ترین نبرد جنگ روسیه در باخموت بی‌رحمانه قربانی می‌شوند.

به گزارش اشپیگل پریگوژین انگار سگ شکاری وفادار پوتین است اما این قدرت را دارد هر سیستمی که رئیس‌جمهور روسیه ساخته را تهدید کند. او پتک را به سمبلی از سیاست‌هایش تبدیل کرده تا هم الیت روسیه را به‌وحشت بیاندازد هم رضایت برخی دیگر را جلب کند. خیلی‌ها هنوز پریگوژین را نمی‌شناسند. اینکه واقعا مردی قدرتمند است؟ خودبزرگ‌بین است؟ مستأصل است؟ یا تمام این موارد؟

یک هفته قبل از انتشار این ویدئو، پریگوژین در مصاحبه‌ای مفصل، چهره دیگری از خود نشان داد: مردی عینکی و خوش‌گذران، کمی سن‌و‌سال‌دار ولی بشاش که مشتاقانه از شایستگی‌هایش تعریف می‌کند. او با یک سوئی‌شرت سبز زیتونی که به تن داشت در یک اتاق بدون‌پنجره‌ نشست که ظاهرا پایگاه‌اش در دونباس بود. پریگوژین در این گفت‌وگو ادعا می‌کند که او و افرادش در همین اتاق نقشه جنگ «چرخ‌گوشت باخموت» را طراحی کردند. به گفته پریگوژین، ایده آنها این بود که مقاومت بخش بزرگی از ارتش اوکراین را از بین ببرند.

در طول مبارزات ایده چرخ‌گوشت دیگر فقط برای اوکراینی‌ها نبود بلکه سربازان پریگوژین هم سلاخی می‌شدند. آنها مهماتی که نیاز داشتند را دریافت نمی‌کردند. گلایه‌ای که پریگوژین مدت‌ها بیان می‌کرد.

باخموت: پروژه شخصی پریگوژین

حقیقت این است که پریگوژین تصرف باخموت را برای خود به یک پروژه شخصی‌ تبدیل کرده است. ظاهراً حمله به این شهر قبل از قطع راه‌های تدارکاتی اوکراین و در نتیجه تبدیل آن به جنگی فرسایشی هم از نظر تعداد نیرو و هم از نظر تجهیزات ایده پریگوژین بوده. هفته‌هاست که این شهر کوچک دونباس در آستانه تصرف کامل قرار گرفته است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه روز یکشنبه به نیروهای کرملین و شبه‌نظامیان واگنر بابت تصرف و «آزادسازی» باخموت تبریک گفت و به آنها وعده پاداش داد ولی ولودیمیر زلنسکی اعلام کرد که با وجود حضور نیروهای روسیه در این شهر، باخموت همچنان به «تصرف» کامل درنیامده است.

طبق گفته‌های یکی از مقامات ارشد سازمان اطلاعات ارتش اوکراین HUR هم‌اکنون نزدیک به 10هزار نفر از نیروهای واگنر در اوکراین می‌جنگند و اکثراً به داخل و اطراف باخموت اعزام شده‌اند. پروژه چرخ‌گوشت ماه‌هاست که در حال اجراست. محله به محله، خانه به خانه تخریب و اوکراینی‌ها به عقب رانده می‌شوند. پریگوژین به عنوان رئیس یک ارتش خصوصی نظامیان (که بر اساس قانون روسیه نباید وجود خارجی داشته باشد) ادعا می‌کند که به همراه فرماندهان ارتش این عملیات مهلک را در باخموت پیش می‌برد. اما موضوع غافلگیرکننده این است که این مرد همچنین اجازه دارد تا مبارزان خود را از زندان‌های روسیه برای خدمت استخدام کند. حالا هم مسئله فقط این نیست که هزاران سرباز روس کشته یا مجروح شده‌اند. این احتمال کاملاً وجود دارد که عده زیادی از اعضای گروه واگنر در میدان نبرد اوکراینی‌ها از بین رفته باشند. از آنجایی که تلاش پریگوژین برای باج‌خواهی از رهبران نظامی شکست‌خورده بود، با اعلام خروج نیروهایش از باخموت به تهدید کردن آنها پرداخت. تجهیزات فوراً ارسال نشدند اما پریگوژین در باخموت باقی ماند.

پریگوژین و قدیروف: عاملان پوتین

اما همچنان این موضوع را نمی‌توان کتمان کرد که پریگوژین رژیم پوتین را دگرگون کرد؛ همان کاری که پیش از او رمضان قدیروف، قدرتمرد چچن انجام داده بود.

پریگوژین را در اغلب موارد با قدیروف مقایسه می‌کنند: هر دو وحشگیری آشکار را به یک علامت تجاری خود تبدیل کردند. هر دو خارج از دایره الیت روسیه هستند. هر دو نیروهای مبارز خود را برای حمله به اوکراین فرستاده‌اند و ائتلاف دوره‌ای تشکیل داده‌اند.

اما قدیروف یک سمت رسمی و یک منطقه کاملاً تحت کنترل خود را دارد. پریگوژین فقط یک تاجر است. اما با این حال توانایی‌هایی در سیاست دارد. در سیستمی که دیگر بحث‌های آزادانه و دعواهای سیاسی وجود خارجی ندارند، پریگوژین با شعارهای عامه‌پسندانه و ویدئوهای ترسناک به کار خود ادامه می‌دهد. پریگوژین مسئله کمبود مهمات مورد نیاز را با حمله به بروکراسی، حلمه به الیت‌های روسی که در ویلاهای لوکس خود زندگی می‌کنند (انگار که خودش یکی از آنها نیست) و حمله به دولت در سایه‌ای که حامی لیبرال‌های غرب‌گراست، مرتبط کرده است؛ پیام‌هایی که مخاطبان بسیاری در روسیه دارند.

الیت مسکو فعلاً بیشتر مجذوب پریگوژین هستند تا اینکه از او بترسند. یکی از مقامات ارشد کرملین به اشپیگل می‌گوید: «اینطور نیست که پریگوژین با پتک در خیابان‌ها راه می‌رود. موفقیت‌های پریگوژین او را به خود غره کرده است، که شخصاً برایش خطرناک است. امروز هنوز به حضور او نیاز است، اما فردا کله‌اش را می‌کَنند.»

آیرینا بروگان، کارشناس سازمان اطلاعاتی روسیه می‌گوید: «پریگوژین نقش سگی را دارد که به همه پارس می‌کند و الیت روسیه انتظار هرگونه اقدامی را از سوی او دارند. واضح است که پوتین کاملاً از این موضوع راضی است.» بروگان معتقد است که پریگوژین به‌دنبال یک کرسی در شورای امنیت در کنار شرکای اطلاعاتی پوتین است که بتواند از جان خود محافظت کند.

در نهایت، تنها پایگاه قدرت پریگوژین تاکنون وفاداری پوتین بوده است. پریگوژین به‌ندرت متحدان قدرتمندی داشته، اما دشمنان بسیاری دارد. دلیل رضایت پریگوژین از حمایت پوتین تا همین اواخر مشخص بود: هیچ‌کس به غیر از پوتین نمی‌توانست مجوز استخدام مبارزان را از زندان‌های روسیه صادر کند. اما این حمایت‌ها تا کجا ادامه خواهند داشت؟ ‌آیا ممکن است روزی پریگوژین تهدیدی برای پوتین باشد؟

تاتیانا استنوایا، تحلیل‌گر سیاسی فکر می‌کند که پوتین از سوی پریگوژین احساس خطر نمی‌کند: «اما شرایط مشابهی با قدیروف دارد:‌ هر دو نفر هیچ تهدیدی برای رژیم محسوب نمی‌شوند، فقط تا زمانی که پوتین همچنان در قدرت باشد. واضح است که پریگوژین به زمان بعد از پوتین نیز فکر می‌کند.»

به گزارش اشپیگل اما پریگوژین می‌تواند تهدیدی برای سیستم پوتین باشد، حتی در بدترین و ضعیف‌ترین شرایط ممکن. کاملاً مشخص است که ویدئوهایی که از باخموت منتشر شدند و درخواست‌هایش برای کمک از رئیس‌جمهوری که پریگوژین هیچ دسترسی مستقیمی به او نداشت، از روی استیصال بودند. پریگوژین در انظار عمومی حمله می‌کند چون نمی‌تواند پشت‌پرده به آنچه می‌خواهد برسد. اما همین هم می‌تواند تهدیدی برای سیستم باشد.

مارینا لیتوینوویچ، کارشناس سیاسی اهل مسکو می‌گوید: «به خاطر پتک نیست که پریگوژین برای الیت روسیه تهدیدی محسوب نمی‌شود، به این خاطر است که او تنها سیاستمدار معروفی است که آنچه را که مردم بین خود زمزمه می‌کنند را با صدای بلند اعلام می‌کند.»

واگنر: ساخت یک پتک

گفتن از گذشته ارتش شبه‌نظامیان پریگوژین کار ساده‌ای نیست، چون داستان‌های این گروه همزمان در مکان‌های مختلفی اتفاق اتفاده است: در شرق اوکراین، سوریه، سودان، مالی، مستعمرات اورال و کافه‌های سن‌پترزبورگ.

اگر بخواهیم کلی بگوییم، داستان آزمایشی بود که از کنترل خارج شد. با ایده راه‌اندازی گروهی متشکل از شبه‌نظامیان آغاز شد تا عملیاتی را با استفاده از زور در خارج از کشور انجام دهند؛ عملیاتی که کرملین خود بتواند از آن فاصله بگیرد تا اعمال خشونت را به یک متخصص برون‌سپاری کنند. متخصصی که قبلا مسئولیت‌های دیگری را از طرف ارتش روسیه انجام داده بود. شبه‌نظامیان پریگوژین به کرملین اجازه دادند تا عملیات‌های خود را مخفیانه در دونباس دنبال کنند، پیاده‌نظام‌هایشان در سوریه پیش‌روی کنند و امپراتوری کم‌هزینه‌ای را هم در آفریقا تاسیس کنند.

اما با حمله پوتین به اوکراین در سال 2022، ایده اصلی ناگهانی در جهت مخالف چرخید: گروه کوچکی از مبارزان حرفه‌ای به ارتشی از زندانی‌های آموزش‌ندیده تبدیل شدند. میزان تلفاتی که کرملین قصد داشت پنهان نگه دارد ناگهان در ویدئوهای ترسناکی از اجساد در تلگرام ظاهر شدند. یاور سابق ارتش به یکی از خروشان‌ترین منتقدانش تبدیل شد. اینجا بود که آزمایش از کنترل خارج شد.

سن‌پترزبورگ، زادگاه پریگوژین است. مثل ولادیمیر پوتین. حتی اگر ماجرای زندگی آنها با یکدیگر بسیار متفاوت باشد. پوتین زمانی برای سازمان اطلاعاتی کا.‌گ.ب کار می‌کرد و سقوط اتحاد شوروی ضربه سنگینی برای او محسوب می‌شد. از سوی دیگر پریگوژین که 9 سال از پوتین جوان‌تر است، از خانه‌های مردم دزدی می‌کرد و چندین سال را در یک مستعمره کیفری روسیه گذرانده بود. برای پریگوژین، سقوط شوروی به معنای نجات بود. او سال 1990 از زندان آزاد شد و با سر وارد دنیای جدید شد. اوایل هات‌داگ می‌فروخت تا اینکه بعدها یکی از رستوران‌های لوکس شهر به نام
Old Customs House را تاسیس کرد. سپس با ویکتور زولوتوف، محافظ پوتین آشنا شد و از قدرت گرفتن پوتین منفعت برد. رسانه‌ها کم‌کم او را «آشپز پوتین» خطاب کردند، حتی با اینکه پوتین به ندرت به رستوران‌های پریگوژین سر می‌زد. پریگوژین هم اصلاً آشپز نبود.

ثروت پریگوژین از قراردادهای عظیم دولتی به‌دست آمده بود که از سال 2012 تهیه غذای ارتش روسیه را نیز شامل می‌شد. در عین حال یک امپراطوری رسانه‌ای بسیار بزرگ را با یک رسانه خبری راه‌اندازی کرد. او همچنین سازنده فیلم‌های کم‌خرج بود و منابع مالی بسیاری را برای نفوذ بر افکار عمومی در فضای مجازی در اختیار داشت.

هر چه جنگ طولانی‌تر و هر چه نقش پریگوژین برجسته‌تر شد، انتقادهایش از رهبران ارتش روسیه بیشتر. در سپتامبر، ارتش روسیه عجولانه از منطقه خارکیف خارج شد و در نوامبر، با نظم بیشتری از خرسون. برای مدتی به نظر می‌رسید پریگوژین تنها کسی است که می‌تواند در میدان عملکرد موفقیت‌آمیزی داشته باشد. در اوایل ژانویه، نیروهای پریگوژین توانستند کنترل شهر سولدار در همسایگی باخموت را به‌دست آورند.

مشخص نیست پوتین دقیقا در کدام سمت این درگیری ایستاده است. تابستان گذشته، او از پریگوژین حمایت کرد و اجازه داد تا از تمام زندان‌های کشور بازدید و نیروهای مورد نیاز خود را استخدام کند. در ماه اکتبر نیز یک ساختار فرماندهی جدید را برای ارتش مهاجم روسیه مشخص کرد و ژنرال سرگئی سوروویکن، متحد پریگوژین را در رأس آن قرار داد.

اما دو ماه بعد، پوتین تصمیم خود را عوض کرد و گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش را جایگزین سوروویکین کرد.

دارا مسیکات، کارشناس ارتش ایالات متحده این اقدام پوتین را در توئیتر «تنزل کارآمدترین فرمانده ارشد و جایگزینی او با یک فرمانده نالایق» توصیف کرد. تاتیانا استانوایا، تحلیل‌گر سیاسی می‌گوید: «پوتین در آن زمان تصمیم گرفت که پریگوژین نیروهایش را باید با ستاد کل ارتش ادغام کند.» اما گروه واگنر منحل نشد. حتی مشخص شد که نیکولای پسکوف، پسر 33ساله دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین نیز به این گروه پیوسته است.

به گزارش بی‌بی‌سی، تحلیل‌گران می‌گویند تصرف باخموت یک پیروزی نمادین برای روسیه پس از طولانی‌ترین نبرد در اوکراین به شمار می‌رود. اما باید این نکته را هم در نظر گرفت، زمانی که روسیه در تابستان گذشته برای تصرف شهرهای سیورودونتسک (شهری در استان لوهانسک) و لیسیچانسک به‌شدت تلاش می‌کرد، نیروهای اوکراینی توانستند در مناطق دیگری روس‌ها را به عقب برانند. بنابراین احتمال استفاده از استراتژی مشابه برای بازپس‌گیری مناطق دیگر وجود دارد.

موسسه مطالعات جنگ یا ISW در یکی از تحلیل‌های خود اشاره می‌کند که واگنرها زمانی توانستند در جنگ باقی بمانند که نیروهای مسلح روسیه از شبه‌نظامیان پریگوژین حمایت کردند. این موسسه همچین تاکید می‌کند که اگر پریگوژین به قول خود پایبند بماند و در روزهای آینده از باخموت خارج شود، احتمال کمی وجود دارد که نیروهای متعارف روسیه برای اجرای یک عملیات تهاجمی دیگر برنامه‌ریزی کنند.

جنگ در اوکراین یکی از موضوعات اصلی اجلاس سه‌روزه سران گروه G7 در ژاپن بود. رئیس‌جمهوری اوکراین با چند رهبر جهان برای جلب حمایت‌های بیشتر دیدار کرد. سماجت زلنسکی برای دریافت تسلیحات جواب داد و آمریکا اعلام کرد که به متحدان غربی خود اجازه می‌دهد جنگنده‌های پیشرفته از جمله اف‌16‌های ساخت آمریکا را در اختیار اوکراین قرار دهند. اما هنوز هیچ کشوری پا پیش نگذاشته است. زلنسکی در پاسخ به خبرنگار بی‌بی‌سی در این‌باره گفت: «نمی‌توانم بگویم چه تعدادی از این جت‌ها را دریافت می‌کنیم. این یک راز نیست، واقعاً نمی‌دانیم.» رئیس‌جمهوری اوکراین همچنین در پاسخ به این سوال که چه زمانی قرار است حمله‌ای که قرار بود در فصل بهار اتفاق بیفتد را آغاز ‌کند، گفت: «هروقت ضدحمله را آغاز کنیم روسیه متوجه می‌شود.»