سرزمین تنش‌های اقتصادی
تکیه بر درآمدهای نفتی ونزوئلا را از کشوری ثروتمند به نابودی کشانده است
تکیه بر درآمدهای نفتی ونزوئلا را از کشوری ثروتمند به نابودی کشانده است
سال‌هاست که ونزوئلا، یکی از بزرگترین کشورهای نفت‌خیز آمریکای جنوبی در سیر نزولی گرفتار شده است. تورم سرسام‌آور، قطع برق و کمبود غذا و دارو نارضایتی‌های سیاسی فزاینده‌ای را به همراه داشته است. از سال 2015 تاکنون بیش از هفت میلیون ونزوئلایی کشور را ترک کرده‌اند و هر روز به تعداد مهاجران اضافه می‌شود. پس از آنکه مادورو در سال 2018 برای دوره دوم شش‌ساله ریاست‌جمهوری با برگزاری انتخاباتی بحث‌برانگیز انتخاب شد، پارلمان ونزوئلا که با نام مجمع ملی شناخته می‌شود، نتیجه را نپذیرفت و خوان گوایدو، رهبر پارلمان با استناد به ماده قانونی خود را رئیس‌جمهور مشروع اعلام کرد؛ مشروعیتی که توسط 50کشور پذیرفته شد، اما چین و روسیه و چندین کشور دیگر مادورو را به عنوان رئیس‌جمهور به رسمیت شناختند. در هر صورت مادورو در کاخ ریاست‌جمهوری باقی ماند. مذاکراتی هم که میان دولت و حزب مخالف مادورو در سال 2019 برگزار شد، هیچ نتیجه‌ای در برنداشت. آمریکا در تلاش برای فشار به دولت ونزوئلا برای برکناری مادورو، تحریم‌های گسترده‌ای را علیه ونزوئلا، رئیس‌جمهور و دایره اختیاراتش وضع کرد، اما در نهایت جز محکم‌تر شدن جایگاه مادورو و بدتر شدن شرایط اقتصادی، نتیجه‌ای نگرفت. چه شد که ثروتمندترین کشور آمریکای جنوبی به فقیرترین کشور تبدیل شد؟
دام زنده به جای اتوبوس و تاکسی و قفسه‌های خالی مغازه‌ها تصویر ونزوئلای امروزی است. مادورو از سال 2013 میراث‌دار انقلاب سوسیالیستی هوگو چاوز و شرایط اقتصادی رو به افولی شد که این کشور آمریکای لاتین با بزرگترین ذخایر نفتی در کنار گاز طبیعی، طلا، الماس و مواد معدنی را به نابودی کشاند. حامیان مادورو هر هفته به خیابان می‌آمدند تا از رئیس‌جمهور موروثی خود حمایت کنند؛ حمایتی که بیشتر به نظر می‌رسید به خاطر وفاداری به رئیس‌جمهور پیشین، هوگو چاوز بود. نجات میلیون‌ها نفر از فقر، چاوز را به یک قهرمان ملی تبدیل کرده بود.
مادورو از عدالت اجتماعی و قدرت مردم برای ونزوئلایی‌ها می‌گفت اما خیلی طول نکشید که تصمیم گرفت چنگی بر قدرت بزند، صدای مخالفان را سرکوب کند و رهبران اپوزیسیون پیشرو را یا به زندان بفرستد یا حصر خانگی کند. بعد از آنکه حزب مخالف مادورو کنترل پارلمان را به‌دست آورد، رئیس‌جمهور ونزوئلا مجلس موسسان جدیدی را بنا کرد که می‌توانست پارلمان را دور بزند. این اقدام مادورو، اعتراض‌های گسترده‌ای را در داخل کشور و برخورد خشونت‌آمیز پلیس را در پی داشت. با اینکه پارلمان ونزوئلا عمدتا بی‌دندان بود، رهبر آن، خوان گوایدو وعده داد که مقابله خواهد کرد. خوان گوایدو در اظهاراتی اعلام کرد: «ما اعلام می‌کنیم که دولت نیکولاس مادورو نامشروع است و در نتیجه این مجمع ملی به عنوان قدرت مشروعی که توسط ونزوئلایی‌ها انتخاب شده باید نمایندگی از طرف مردم را برعهده بگیرد.»
چرا اقتصاد ونزوئلا سقوط کرد؟
دسامبر 1998 بود که هوگو چاوز به عنوان رئیس‌جمهور ونزوئلا انتخاب شد. کمی بعد انقلاب بولیواری چاوز کلید خورد که شامل برنامه‌هایی برای مبارزه با فقر و توزیع ثروت میان مردم این کشور بود. چاوز با تکیه بر نفت به رئیس‌جمهور محبوبی تبدیل شد. هیچ رئیسجمهوری در ونزوئلا به اندازه چاوز از سود فروش نفت بهره نبرده است. زمانی که چاوز به قدرت رسید، قیمت نفت بین 7 تا 9 دلار بود. بین سال‌های 2004 تا 2005 قیمت نفت به بشکه‌ای بیش از 100 دلار رسید. چاوز با پشتوانه قدرت و پول تصمیم گرفت با وضع سیاست‌های جدید اجتماعی، درآمد نفتی کشور را میان جمعیت عظیمی از کشور توزیع کند. پس از سفر چاوز به کوبا، طرح‌های جدیدی در بهداشت، دسترسی به مواد غذایی و بورسیه دانشگاه‌ها برای جامعه ونزوئلا تنظیم شد. اعمال این تغییرات اجتماعی با عمیق‌تر شدن وابستگی به نفت امکان‌پذیر می‌شدند، اما به شرطی که قیمت نفت بالا بماند. چاوز طرح‌های ملی کردن نفت، شرکت برق، مخابرات و بانک ونزوئلا و تمام کارخانه‌های سیمان را خرید تا جایی که بخش خصوصی کم‌کم از بین رفت. به گزارش الجزیره چاوز فکر می‌کرد این آسیب‌ها قابل جبران هستند، چون منابع بسیاری داشت که می‌توانست کالاهای اساسی کشور را به جای تولید، وارد کند. دارو، پوشاک و خودرو وارداتی شدند و ظرفیت تولید این کشور آسیب شدیدی دید. هر چه قیمت نفت بالاتر می‌رفت، ونزوئلا هم بیشتر خرج می‌کرد و هیچ پولی را برای روز مبادا کنار نمی‌گذاشت. تا سال 2012 نفت، 95درصد صادرات ونزوئلا را تشکیل می‌داد. استراتژی توسعه مبتنی بر صادرات، هم یک سیاست فعال توسعه اقتصادی است و هم یک سیاست استراتژیک حاکمیتی. تاریخچه آمریکای لاتین نشان داده که نقطه آغاز و پایان بحران‌های اقتصادی در این کشورها بر اثر عدم توازن در روابط با کشورهای خارجی یا به دلیل کاهش قیمت مواد اولیه، فرار سرمایه ارزی یا تناقض‌ها در پرداخت بدهی‌های خارجی است. به گزارش مرکز استراتژیک آمریکای لاتین در ژئوپلیتیک، هر کدام از این موارد جرقه‌ای برای شروع بحران ارزی و چالش تنظیم اقتصاد داخلی از طریق نرخ ارز است.
بعد از بیماری چاوز و قطع همکاری بازارهای جهانی با ونزوئلا، رشد اقتصادی روند نزولی به خود گرفت. از ژوئن 2014 قیمت نفت کاهش پیدا کرد و دولت ونزوئلا به مقروض بزرگی تبدیل شد که دیگر پول کافی برای واردات دارو و غذا نداشت.
سوءمدیریتی که شدت رکود اقتصادی را بیشتر کرده بود، کشور را به زانو درآورده بود. ونزوئلایی که زمانی کشورِ ثروتمندِ نفت‌خیز و دارای یکی از جوامع مرفه در آمریکای لاتین بود، حالا بیش از نیمی از جمعیت‌اش توانایی سیر نگه‌داشتن شکم خود و خانواده‌شان را ندارند. ابرتورم و کمبود کالاهای اساسی منجر به وقوع بحران حقوق‌بشری بی‌سابقه‌ای شد و بیش از سه میلیون از ونزوئلایی‌ها اقدام به مهاجرت کردند.
دیپلماسی آمریکا در برابر ونزوئلا
آمریکا و ونزوئلا از ژانویه 2019 هیچ روابط دیپلماتیکی با یکدیگر ندارند، اما زمانی که خوان گوایدو را به رسمیت شناختند روابط خود را با این کشور ادامه دادند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در اقدامی تاریخی در سخنرانی سالانه «وضعیت کشور» رو به نمایندگان کنگره آمریکا، خوان گوایدو، رهبر جوان مخالفان دولت ونزوئلا را به رسمیت شناخت. این جایگاه، نتیجه تلاش‌های سیاستمداران تند سیاست خارجی آمریکا بود که می‌خواستند استراتژی این کشور در آمریکای لاتین را تغییر و رئیس‌جمهور قدرتمند ونزوئلا، نیکولاس مادورو را برکنار کنند. حضور غافلگیرانه گوایدو در سخنرانی ترامپ، دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان را از صندلی‌های خود بلند کرد. ترامپ گفت: «مشت استبداد مادورو شکسته و خرد خواهد شد.» توجه ترامپ به گوایدو باعث شد تا حمایت‌ها از او در نبرد انتخاباتی ترامپ و بایدن در سال 2020 در فلوریدای جنوبی که خانه صدها هزار مهاجر ونزوئلایی و آمریکایی-کوبایی است، مورد استقبال قرار بگیرد.
اما یک روز قبل از انتخابات 2020، رویکرد ترامپ نسبت به ونزوئلا، هم دستاورد سیاسی و هم شکست سیاست خارجی را در پی داشت. تحریم‌های شدید دولت ترامپ نتوانسته بود باعث از قدرت افتادن مادورو شود که باعث می‌شد منافع چین، روسیه و ایران در ونزوئلا مستحکم‌تر شوند. مادورو عملا توانسته بود گوایدو را که از حمایت مردمی‌اش کاسته شده بود، شکست دهد. بقای مادورو در قدرت، تمثیلی از خط مشی سیاست خارجی ترامپ در واشنگتن است؛ جایی که ایدئولوگ‌ها، حامیان ملی و لابی‌گران برای جلب توجه یک رئیس‌جمهور بی‌تجربه و به شدت معامله‌گر با یکدیگر رقابت می‌کنند تا دیپلماسی آمریکایی را تحریف کنند و تغییر شکل دهند.
موضع ترامپ درباره ونزوئلا، فعالان کوبایی-آمریکایی و سیاستمداران فلوریدا را به رقابت انداخت. آنها مادورو را به عنوان نماینده و منبع تامین انرژی برای کوبا می‌دانستند؛ اقداماتی که با منافع تجاری ترامپ مغایر بود. به گزارش نیویورک‌تایمز، جان اولیوت، سخنگوی کاخ سفید می‌گوید که رهبری ترامپ باعث افزایش فشارهای بین‌المللی بر مادورو شده بود اما برخی از مقامات پیشین که موافق موضع‌گیری سخت‌تری درباره ونزوئلا بودند رویکرد دولت ترامپ را زیر سوال می‌بردند.
سیاست‌های نادرست ترامپ هدیه‌ای بود برای مادورو. ترامپ سعی داشت با مجازات متحدان ونزوئلا، کوبا و کلمبیا حمایت‌های بین‌المللی را به منظور احیای دموکراسی جلب کند. به گزارش اندیشکده شورای روابط خارجی، سه ماه پس از آنکه ترامپ، خوان گوایدو را به عنوان رئیس‌جمهور به رسمیت شناخت و تحریم‌های گسترده انرژی را وضع کرد، نیکولاس مادورو در رأس قدرت بیشتر جا افتاد. دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا مدت‌هاست که برای بازگرداندن 60 زندانی آمریکایی در کشورهای خارجی اقدام می‌کند. با اینکه بیشتر توجه بایدن به روسیه است، اما بعد از چندین ماه مذاکره پشت‌پرده هفت زندانی آمریکایی در ازای آزادی دو نفر از بستگان همسر مادورو که به جرم قاچاق مواد مخدر در بند بودند، مبادله شدند. دولت بایدن وعده داده که اگر مادورو بتواند پیشرفت خود در مذاکره با احزاب مخالف را که در مکزیک برای برگزاری انتخاباتی منصفانه در 2024 برگزار می‌شود را نشان دهد، تحریم‌های ونزوئلا لغو می‌شوند.
سرنوشت کاراکاس با تنش گره خورده
ونزوئلا محل یکی از چشم‌گیرترین تناقض‌های اقتصادی در تاریخ بشر است؛ کشوری که در خارج از منطقه جنگی گرفتار بحران انسانی است (حتی با اینکه آمارها شرایط جنگی را تداعی می‌کنند). تورم در سال 2018 از یک میلیون درصد گذشت. این به آن معنی است که اگر ونزوئلایی‌ها برای خرید یک پاکت شیر می‌توانستند یک دلار بپردازند حالا باید 10هزار دلار می‌پرداختند. واضح است که میزان حقوق و درآمد متناسب با تورم رشد نکرده بود.
نیکولاس مادورو که در چهار سال گذشته خود را در کاراکاس محبوس کرده، پس از وقوع سیل عظیم اخیر تصمیم گرفت به خارج از پایتخت سفر کند تا با نظارت بر خسارات مرگبار ناشی از آن، حمایت‌های عمومی از دست رفته‌اش را جبران کند. بازدید از مناطق سیل‌زده فرصتی برای مادورو بود تا قبل از انتخابات سال 2024 که انتظار می‌رود برای سومین دوره شش‌ساله ریاست‌جمهوری نامزد شود، در انظار عمومی خودی نشان دهد. همانطور که زمامداری مادوروی 59ساله وارد دهه اول خود می‌شود، مادورو تلاش می‌کند تا نرخ مقبولیت خود را به حدود 20درصد برساند و تصویری از ثبات را نشان دهد.
برای رئیسجمهوری که در یک رزمایش نظامی مورد حمله پهپاد مجهز به مواد منفجره قرار گرفته، حضور در انظار عمومی غیرمعمول است. در آن زمان به مادورو آسیبی نرسید، اما این حمله به همراه اعتراض‌های گسترده خیابانی و غوغا بر سر اقتصاد در حال فروپاشی به پنهان شدن‌اش از انظار عمومی کمک کرد. مادورو هنوز نامزدی خود در انتخابات را به‌طور رسمی اعلام نکرده است.
