همدلی ممکن است
در زمانهای زندگی میکنیم که در عین اینکه عصر ارتباطات است اما غروب رابطهها هم هست. چنانکه در ساحتهای مختلف زیست فردی و اجتماعی مردم شاهد فاصلهها هستیم. از فاصله و شکاف بین دولت- ملتها گرفته تا فاصله آدمها از هم. عصری که در اوج پیشرفت تکنولوژیهای ارتباطی، روابط آدمها روایتی از تراژدی تنهایی است. همین دلیل کافی است تا خواندن کتاب «فاصلهها» با عنوان فرعی «راز همدلی چیست؟»، جذاب و راهگشاه باشد.
«هایدی ال. مایبام» در این کتاب با رجوع به فلسفه، ادبیات، روانشناسی و علوم اعصاب نشان میدهد که همدلی نهتنها به تعصب و جهتگیری دامن نمیزند؛ بلکه موجب میشود جهان و انسانها را از منظری منصفانهتر و بیطرفتر ببینیم؛ بر این اساس میتوان گفت که «فاصلهها» کتابی است در نقد باورهای مرسوم درباره بیطرفی و انصاف و در دفاع از همدلی. نویسنده استدلال میکند که با همدلی میتوانیم نگاهی منعطفتر، انسانیتر، گستردهتر و واقعبینانهتر داشته باشیم. او تأکید دارد که اساساً ما دنیا را بیطرفانه و عینی نمیبینیم؛ چراکه جهان درواقع امتداد منافع، قابلیتها، دلبستگیها و روابط ماست و نگاهمان به آن تابع جایگاه و موقعیتمان در آن است.
«فاصلهها» که با ترجمه اسد ناصحی در نشر بیدگل منتشر شده، میکوشد تصورات غلط ما درباره ماهیت و کارکرد همدلی و دلایل نیازمان به آن را تصحیح کند. قدم اول در این مسیر شناسایی و پذیرش زاویه دید و نگاه خودمان است. بخش اول کتاب به همین موضوع مربوط است. مایبام میگوید، ما تلویحاً خودمان را کنشگران یا عاملانی میدانیم که واقعیت را بیواسطه درک میکنند. البته بیشترمان اگر تحت فشار قرار بگیریم، اعتراف میکنیم که دیدگاهمان محدود و ناکامل است؛ اما در عمل به نظر نمیآید این حرف را چندان قبول داشته باشیم. پذیرشمان فقط در حدی است که تصور میکنیم در جریان ارزیابی عمیقاً بیطرفانه و صادقانهمان از جهان، خودمان و دیگران، گهگاه قدری هم اعمال سلیقه میکنیم؛ اما کتاب میگوید این باوری اشتباه است و دیدگاه ما به جهان بازتابدهنده هویتمان است.
در فصل دوم «فاصلهها» نویسنده توضیح داده که جهان در وهله اول چیزی نیست که بخواهیم با رجوع به آن نگاه علمیمان را تقویت کنیم؛ بلکه جایی است که در آن زندگی میکنیم و با بهرهگیری از آن بقا و رشدمان را پی میگیریم. این مسئله در تفاوت بین نحوه نگاه ما به اعمال خودمان با دیدی که به اعمال غریبهها داریم، نمود مییابد.
در فصل سوم به این موضوع پرداخته شده که در رابطه با خودمان پرسپکتیو یا دیدگاه یک عامل را داریم و مواجههمان با دیگران از منظر یک مشاهدهگر است. در فصل چهارم کتاب توضیح داده شده که این مواضع خطای پیشآمده را از نقطهنظرهایی مجزا نشان میدهند که حاکی از رابطه هر شخص با آن خطاست. روش دیگری هم برای ارتباط با دیگران وجود دارد که تنگاتنگتر و تعاملیتر است و در فصل پنجم کتاب در این زمینه توضیح داده شده است.
کتاب پنج فصل دیگر هم دارد که در آنها نیز موضوعات مرتبط دیگری توضیح داده شده است. هایدی مایبام در فصلهای مختلف کتاب «فاصلهها» این پرسش را مطرح میکند که اتخاذ دیدگاه دیگران یعنی چه و چرا اهمیت دارد و جوابی که به دست میدهد، اشاراتی ضمنی دارد به اینکه چطور میشود خودمان، دیگران و دنیای پیرامونمان را بشناسیم، همچنین به این توجه کرده که خویشتنبودن یعنی چه، ما چطور در دنیا وجود داریم و عینیت چیست.
مایبام با این حال تاکید دارد که کتابش صرفاً نظری و گمانهزنانه نیست. او در توضیحاتش نوشته: «نظرات و ادعاهای من پشتوانه تجربی مبسوطی دارند. در سرتاسر کتاب دادههای روانشناختی و نظریات فلسفی درهمتنیدهاند و امیدوارم این هم طرز فکر تجربی را راضی کند و هم ذهنهایی را که به فلسفه تمایل بیشتری دارند. درعینحال تکتک بخشهای این کتاب عملاً به کارتان میآید.»
آنچه مدعای این کتاب است پذیرش ذهنیت و جهتگیری شخصی بهعنوان عاملی اساسی به ارزیابی جدید و عمیقی از همدلی میرسد. بر این اساس همدلی روشی است برای غلبه بر نگاه محدود ما به جهان، افراد دیگر و خودمان. به جای اینکه چشممان را ببندد ما را متوجه حقیقتی گستردهتر میکند. مثلا ًباعث میشود قضات بتوانند جرمی را از زاویه متفاوت با عرف جامعه درک کنند. ما همدلی میکنیم تا بین توجه به خودمان و منافع و علایقمان از یکسو و توجه به دلبستگیها و رفاه حال افراد دیگر تعادل ایجاد کنیم. همدلی میکنیم تا از نگاهمان به جهان فراتر برویم؛ نگاهی که به لحاظ فرهنگی، زمانی و مکانی محدود است. اغلب متوجه نیستیم که تصورمان از جهان تا چه حد ناشی از خودمحوری و تنگنظری است. به همین خاطر همدلیمان با دیگران راهی است برای کسب اطلاعات غیرعینی یا غیر بیطرفانه درباره آنها اما رویکردها و عقاید ما پیشاپیش ذهنی و شخصیاند. درنتیجه همدلی عملاً جانبداریمان را سستتر و بیطرفیمان را برجسته میکند.
معرفی کتاب
فاصلهها راز همدلی چیست؟
نویسنده: هایدی ال. مایبام
مترجم: اسد ناصحی
انتشارات: بیدگل
قیمت: 365 هزار تومان
