بازیگر جدید یک مناقشه تاریخی

فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق که کشورش پنج دوره مذاکرات میان تهران و ریاض را میزبانی کرده بود، در ۵ مهر در اظهاراتی گفته بود: «عراق به تلاش‌های میانجی‌گرانه خود در جهت نزدیک‌تر کردن عربستان سعودی و ایران ادامه می‌دهد» و همین امر نیز موجب شده بود تا رسانه‌ها در انتظار شنیدن خبر توافق ایران و عربستان از سمت غرب کشور باشند.

در این فضای چند ساله تلاش کشورهای مسلمان منطقه برای کاهش تنش میان ایران و عربستان، توافق در جایی دور از خاورمیانه اما موجب شد تا باب تحلیل‌ در خصوص اهداف و راهبرد پکن برای ورود به حوزه میانجیگرایانه، آن هم میان کشورهای خاورمیانه بسیار پررونق شود. چین به‌عنوان خریدار عمده نفت منطقه خلیج‌فارس شامل ایران و عربستان، پس از این توافق تلاش کرد تا بیش از گذشته در منطقه ما حضور پیدا کرده و سطح روابط خود را به طرز چشمگیری افزایش دهد. با این حال اما تا پیش از آخرین تلاش میانجیگرایانه پکن، اقتصاد حرف نخست را در تحلیل اهداف راهبرد جدید پکن می‌زد اما حضور گروه‌های فلسطینی در چین، این تصور را دچار دگرگونی ساخت.  

روز سه‌شنبه ۲۳ ژوئیه (۲ مرداد) نمایندگان ۱۵ گروه فلسطینی از جمله موسی ابومرزوق، یکی از مقامات ارشد حماس و محمودالعالول، فرستاده جنبش فتح با حضور در چین، توافقنامه وحدت ملی را امضا کردند. این توافق که با میانجی‌گری پکن تسهیل شده است، شرایط «حکمرانی مشترک» را پس از دوران جنگ در غزه فراهم خواهد کرد. به گفته وزیر امور خارجه چین، در این توافق به‌ویژه ایجاد «دولت موقت آشتی ملی» پیش‌بینی و تصریح شده که «خود فلسطینی‌ها» باید «فلسطین را اداره کنند».

چین در سال ۱۹۸۸ به‌طور رسمی فلسطین را به رسمیت شناخت، اما روابط دوجانبه در سال ۱۹۶۵ آغاز شد. در آن سال، سازمان آزادیبخش فلسطین یک دفتر نمایندگی در چین افتتاح کرد که در سال ۱۹۷۴ به سطح سفارت ارتقاء یافت. پکن در سال‌های بعد میزبان رهبران فلسطینی به‌ویژه یاسر عرفات بود و بارها نیز بر حمایت خود از مبارزات فلسطین تاکید کرده بود تا جایی که مائو تسه تونگ، رهبر این کشور، اسرائیل را یکی از پایگاه‌های امپریالیسم در منطقه توصیف و آن را با تایوان مقایسه کرد.

در نتیجه این سیاست، بین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰، در زمانی که خود چین با فقر گسترده دست و پنجه نرم می‌کرد، این کشور همچنان کمک‌های خود را به سازمان آزادی‌بخش فلسطین ادامه داد. پکن طرفدار راه‌حل دوکشوری است و استدلال می‌کند که مردم فلسطین برای حقوق ملی مبارزه می‌کنند و این باید تا پایان مورد حمایت قرار گیرد.

شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در سخنرانی افتتاحیه اجلاس سران کشورهای عربی و چین که در دسامبر سال گذشته در عربستان سعودی برگزار شد، مستقیماً از فلسطین حمایت کرد. شی در سخنرانی خود اعلام کرد که چین خواستار تشکیل کشور مستقل فلسطینی با پایتختی بیت‌المقدس شرقی است. رئیس‌جمهور چین همچنین خواستار تشکیل یک کنفرانس صلح بین‌المللی گسترده، معتبر و مؤثر برای پایان مناقشه و آغاز روند تشکیل کشور فلسطین است.

از زمان آغاز جنگ در غزه نه‌تنها محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین به چین سفر کرده بلکه دیپلمات‌هایی از جمله کائو شیائولین، سفیر چین در قطر و وانگ کجیان، فرستاده چین با اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس دیدار کرده‌اند. پکن همچنین از جمله کشورهایی است که عملیات طوفان‌الاقصی در تاریخ ۷ اکتبر را محکوم نکرده است. این سیاست چین در حالی رقم خورده است که نه‌تنها پکن با رویکردی محتاطانه از رویارویی مستقیم با اسرائیل اجتناب می‌کند بلکه این کشور سرمایه‌گذاری‌های بزرگی را نیز در اسرائیل صورت داده که بخش عمده آن مربوط به پروژه کمربند- جاده است که از آن جمله می‌توان به قرارداد بین هوآوی و زینگ انرژی اسرائیل اشاره کرد. همچنین  قراردادهای میلیون دلاری مانند قرارداد ۳۰۰ میلیون دلاری شرکت اسرائیلی ColorChip با شرکت‌های چینی، وابستگی متقابل دو کشور را مشخص می‌کند.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نخستین واکنش رسمی تهران به توافق گروه‌های فلسطینی در چین، در حساب ایکس نوشت: «نشست اخیر گروه‌های فلسطینی در پکن در راستای توافق و آشتی ملی، اقدامی ارزشمند و حرکت در مسیری درست است. جمهوری اسلامی ایران همانند گذشته با قاطعیت از آرمان ملت ‎فلسطین و اجماع گروه‌های فلسطینی در مقابله با اشغالگری رژیم آپارتاید اسرائیل و حرکت جمعی آنان در مسیر اِعمال حق بنیادین تعیین سرنوشت، تحقق آزادی تمامی سرزمین‌ تاریخی فلسطین و تشکیل دولت مستقل فلسطینی به پایتختی قدس شریف حمایت می‌کند».

تلویزیون العربیه عربستان سعودی نیز در واکنش به این توافق اظهار داشت که صرف نظر از نتیجه، اقدام دیپلماتیک چین نشان‌دهنده احساس مسئولیت این کشور است و آن را «قابل توجه» و «تحسین‌برانگیز» خواند. در همین حال، برخی رسانه‌های غربی میانجی‌گری چین بین جناح‌های فلسطینی را بخشی از «جاه‌طلبی‌های دیپلماتیک» این کشور تفسیر کرده و از آن با عنوان تلاش پکن برای «جایگزینی آمریکا در خاورمیانه» یاد کرده‌اند.