فرونشست یکی از بحران‌های جدی محیط‌زیستی

در پی انتشار مطلبی به نام «فرونشست زمین و ایران 1403» در تاریخ 27 آبان‌ماه در روزنامه هم‌میهن، وزارت نیرو توضیحاتی ارسال کرده است که در ادامه می‌آید:

موضوع فرونشست به‌عنوان یکی از بحران‌های جدی محیط زیستی در ایران مطرح بوده و وخامت روزافزون این بحران، نگرانی‌های جدی را به وجود آورده است. عامل اصلی شکل‌گیری این رخداد در ایران، برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها می‌باشد که سبب افت سطح آب زیرزمینی و به دنبال آن فرونشست زمین می‌گردد. با توجه به این موضوع، مهمترین روش برای مقابله با فرونشست زمین، کنترل برداشت آب زیرزمینی از آبخوان‌ها و جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی می‌باشد.

بیشترین سهم برداشت از منابع آب زیرزمینی کشور – نزدیک به 85 درصد – مربوط به بخش کشاورزی است و سهم برداشت برای مصارف شرب و صنعت نیز در مجموع 15 درصد است. به این ترتیب برای کنترل افت سطح آب زیرزمینی و جلوگیری از رخداد فرونشست، کنترل برداشت آب زیرزمینی توسط بخش کشاورزی (به‌عنوان مهمترین برداشت‌کننده از منابع آب زیرزمینی) از اهمیت اساسی برخوردار است.

میزان فعلی آب مصرفی کشاورزی در کشور در حدود 81 میلیارد مترمکعب است که براساس برنامه 5ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، این مقدار در پایان برنامه هفتم باید به حدود 65 میلیارد مترمکعب در سال کاهش یابد که بخش عمده این صرفه‌جویی باید از طریق کاهش برداشت آب زیرزمینی برای مصرف کشاورزی حاصل گردد. بدیهی است که با این کاهش برداشت 16 میلیارد مترمکعبی برای مصرف کشاورزی، گامی اساسی در متوقف کردن روند افت آب زیرزمینی و به تبع آن، کاهش و کنترل فرونشست در کشور برداشته خواهد شد.

با این حال لازم به ذکر است که رسیدن به این کاهش برداشت، مستلزم همکاری کلیه دستگاه‌های ذیربط (به‌خصوص وزارت جهاد کشاورزی) و نیز آحاد جامعه (به‌ویژه جامعه محترم کشاورزان) می‌باشد. در این زمینه، توجه به موضوعاتی نظیر افزایش راندمان مصرف آب کشاورزی و نیز ایجاد معیشت جایگزین برای کشاورزانی که منابع آب خود را از دست داده‌اند، از اهمیت فراوان برخوردار است.

لازم به ذکر است که وزارت نیرو در قالب طرح احیا و تعادل‌بخشی آبخوان‌ها (مصوب شورای عالی آب) و نیز به عنوان یکی از دستگاه‌های عضو کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی (مصوب هیئت وزیران)، برنامه‌های متعددی را در خصوص کنترل و مدیریت برداشت از منابع آب زیرزمینی انجام داده که از جمله مهمترین این برنامه‌ها می‌توان به انسداد چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند حجمی بر روی چاه‌های مجاز، تشکیل و تجهیز گروه‌های حفاظت و نظارت منابع آب و نیز اصلاح و تعدیل پروانه بهره‌برداری چاه‌های مجاز اشاره نمود. 

در این زمینه، تاکنون حدود 135 هزار حلقه چاه غیرمجاز، پر و مسلوب‌المنفعه گردیده است که باعث جلوگیری از برداشت غیرمجاز سالانه 3/3 میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی می‌شود. همچنین نصب کنتور هوشمند حجمی بر روی حدود 96 هزار حلقه چاه مجاز کشاورزی نیز تاکنون باعث جلوگیری از اضافه‌برداشت حدود 0/8 میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی گردیده است.

در پایان لازم به ذکر است که در صورت همراهی مردمی و همکاری دستگاه‌های حاکمیتی با برنامه‌های وزارت نیرو در طرح احیا و تعادل‌بخشی آبخوان‌ها، امکان کنترل افت سطح آب زیرزمینی و تعادل‌بخشی اکثر آبخوان‌های کشور تا پایان برنامه هفتم پیشرفت وجود خواهد داشت که این مساله، نقشی کلیدی در کنترل فرونشست در دشت‌های کشور ایفا می‌نماید.