بازار سیاه سفر

مشاهدات میدانی از سیستم نوبت‌دهی سفارت آلمان و ایتالیا از گردش مالی ۵۰۰ میلیارد تا ۳ هزار میلیارد تومانی کاسبان مهاجرت حکایت دارد

پنج سالی است یک بازار با گردش مالی چند هزار میلیارد تومانی ظهور کرده. ما به آن «بازار سیاه سفر» می‌گوییم، سفارت آلمان از آن به‌عنوان «بازار ثانویه احتمالی نوبت‌دهی» نام می‌برد. نام این بازار هر چه باشد؛ در ماهیت دلالی آن تاثیری ندارد.
از سفر موقت یا دائم به آلمان و ایتالیا صحبت می‌کنیم. پس از آنکه شرایط تحصیل و کار در این کشورها راحت‌تر شد، تقاضا برای مهاجرت هم افزایش یافت. اما همین تقاضای زیاد، حالا مهاجران و مسافران را به تله کاسبان سفر انداخته است. ارتباط با سفارت آلمان برای ارائه و تایید مدارک چه برای سفر کوتاه گردشی و درمانی باشد و چه برای مهاجرت، دیگر مانند گذشته مستقیم نیست. سفارتخانه برای راحت شدن کار، بخشی از امور را به یک شرکت خصوصی واگذار کرده و این شرکت را نماینده قانونی خود می‌داند: ویزامتریک. در ظاهر یک شرکت واسط است اما مصاحبه‌های متعدد با متقاضیان و دلالان که اسامی برخی از آنها را در گزارش مستعار نوشتیم، ما را با شبکه‌ای تو در تو مواجه کرد که سر آن به ویزامتریک می‌رسد. هدف، راحت‌تر شدن کارها و سرعت بخشیدن به امور بود. ولی آنچه اتفاق افتاد، ایجاد دالانی پیچیده و صعب‌العبور است که قفل آن تنها با کلیدی به نام پول باز می‌شود.

یکی از کارشناسان سفارت آلمان می‌گوید از سال 2018، رسیدگی به درخواست روادید به شرکت خدمات‌رسان ویزامتریک واگذار شد. تا پیش از آن متقاضیان به‌صورت مستقیم، وقت ارائه مدارک و مصاحبه را از طریق سایت سفارت آلمان می‌گرفتند. تعیین وقت کاملاً رایگان بود و با شرط رایگان بودن به ویزامتریک سپرده شد. امروز هم ویزامتریک هزینه‌ای برای تعیین وقت دریافت نمی‌کند. اما پشت ماجرای وقت‌دهی اتفاقات زیادی در جریان است. در سال‌های اول واگذاری، متقاضیان دریافت ویزای دانشجویی، کار یا گردشگری می‌توانستند از سایت این شرکت وقت بگیرند ولی رفته‌رفته وقت گرفتن دشوار و شرایط برای ظهور واسطه‌ها مهیا شد. کانال‌ها و پیج‌ها در پیام‌رسان‌های مختلف با عناوینی مثل «ویزامتریک دریافت وقت»، «دریافت وقت فوری»، «مهاجرت به آلمان»، «ویزامتریک اپوینت منت» و... ادعا می‌کنند در اسرع وقت امکان گرفتن نوبت دارند به شرط آنکه متقاضی مبالغی به ریال، دلار یا یورو پرداخت کند. نرگس جعفری قصد مهاجرت برای تحصیل دارد. او به هم‌میهن می‌گوید: «برای گرفتن وقت سفارت باید مدام سایت ویزامتریک را چک می‌کردیم چون فقط گاهی سایت برای گرفتن وقت باز می‌شود. من به همراه تعدادی از متقاضیان، گروهی برای کشیک دادن ایجاد کردیم و نوبت گذاشتیم که به صورت 24 ساعته سایت را چک کنیم تا به محض باز شدن یکدیگر را خبر کنیم. بعد از سه ماه کشیک دادن بالاخره سایت باز شد اما متاسفانه مراحل کار برای ما قفل بود و هیچ‌کدام نتوانستیم نوبت بگیریم.»

جعفری از نحوه آشنایی خود با شبکه دلالی می‌گوید: «زمان داشت از دست می‌رفت. اگر نمی‌توانستم وقت را به سرعت بگیرم، مهلت ثبت‌نام دانشگاه را از دست می‌دادم. از طرف دوستان با کانال‌هایی آشنا شدم که می‌توانستند وقت سفارت بگیرند. با ادمین چند کانال صحبت کردم. همه آنها مدعی بودند که می‌توانند وقت بگیرند اما در ازای آن باید مبالغی پرداخت می‌کردم. قیمت‌ها متفاوت بود. بیشترشان 10 تا 15 میلیون تومان می‌گیرند. ولی وقت‌های پرایم (VIP) 20 تا 30 میلیون تومان است.»

ربات‌ها کشیک می‌دهند

در شرایطی که مردم عادی نمی‌توانند وقت سفارت بگیرند؛ شبکه دلالی که تعدادشان اصلاً کم نیست به‌راحتی قادر به گرفتن وقت هستند. وقتی از دلالان پرسیده می‌شود که چگونه امکان گرفتن وقت دارند به ربات‌هایی اشاره می‌کنند که به منظور کشیک دادن و پیدا کردن زمان باز شدن سایت، ایجاد شده‌اند. اما جعفری می‌گوید: «ماجرا فراتر از وجود یک ربات است. من به‌عنوان متقاضی زمان باز شدن سایت را پیدا کردم و فرم تعیین وقت را پر کردم اما به‌هیچ‌وجه درخواست من ثبت نمی‌شد. بنابراین موضوعی فراتر از طراحی ربات برای شناسایی زمان‌های باز شدن سایت وجود دارد. اینکه درخواست یک ربات در سایت ثبت می‌شود اما درخواست متقاضی عادی ثبت نمی‌شود از ماجرای پیچیده دیگری حکایت دارد.»

امکان گرفتن وقت برای واسطه‌ها از طریق ربات، بحث نحوه طراحی سایت برای دسترسی راحت‌تر نرم‌افزارها به جای افراد را مطرح می‌کند. بنابراین اگر تا به اینجا نمی‌توانستیم قضاوتی درباره ارتباط ویزامتریک با شبکه دلالی بیرون از شرکت داشته باشیم، در این مرحله با یک ابهام و پرسش بزرگ مواجه می‌شویم.

افشین سرمدی یکی از متقاضیان که در رشته IT تحصیل کرده و با نرم‌افزارها آشنایی دارد معتقد است: «قطع دسترسی افراد عادی به دلیل وجود ربات فقط یک بهانه است. هر متخصص ساده وب می‌تواند اثبات کند که تمام ارورها و مشکلات سایت، طراحی شده است و هیچ رباتی قابلیت گرفتن نوبت را ندارد.»

بازار داغ VIP فروشی

مینا موحد مدتی است دنبال گرفتن وقت از میزامتریک است. ماه‌ها تلاش فردی او جواب نداده و می‌گوید سه شب پیش بالاخره به یک دلال پول دادم و او امروز برای من وقت گرفت. «من با انصاف‌ترین و ارزان‌ترین دلال را پیدا کردم و پنج میلیون تومان به او پول دادم اما دلالان مبالغی تا 20 میلیون تومان هم می‌گیرند. خیلی از آنها فقط وقت‌های VIP می‌گیرند. دلالان خیلی راحت متقاضی را شناسایی می‌کنند. متقاضیانی که فرصت داشته باشند را معطل می‌کنند تا زمان از دست برود. آنها به بهانه تمام شدن نوبت‌ها، گرفتن وقت پرایم یا VIP را پیشنهاد می‌دهند که هزینه آن از 20 میلیون تومان شروع می‌شود.»

با سعید شکاری وارد گفت‌وگو می‌شوم. او یکی از هم‌گروهی‌هایم در کانال ویزامتریک تایم است. «وقتی وارد گروه می‌شوید؛ پیشنهادهای مختلفی از سوی دلالان برای گرفتن وقت دریافت می‌کنید. در واقع این گروه‌ها تله برای پیدا کردن مشتری است. آنها به سرعت در پی‌وی به شما پیام می‌دهند تا در ازای مبلغی -که کاملاً سلیقه‌ای است- برای شما وقت بگیرند. در چند ماهی که در گروه بودم، دیدم هیچ‌یک از متقاضیان نتوانستند وقت سفارت بگیرند و برای همه آنها دلالان وقت گرفتند. وقت سفارت به دو نوع عادی و VIP یا پرایم گرفته می‌شود. اتفاقی که اخیراً افتاده اینکه ویزامتریک بیشتر وقت‌ها را به صورت پرایم می‌دهد چون قیمت آنها بسیار بالاتر از وقت‌های عادی است و برای هر وقت تقریباً 150 یورو از متقاضی دریافت می‌کنند. من هم مجبور شدم وقت پرایم بگیرم. یعنی به جز مبلغی که به دلال دادم 150 یورو هم به ویزامتریک دادم.»

از او می‌پرسم تفاوت وقت عادی با پرایم چیست؟ پاسخ می‌دهد: «هیچ تفاوتی ندارد. فقط شنیدم وقت‌های اول صبح و آخر وقت را پرایم حساب می‌کنند چون کارمندان خارج از ساعت اداری به امور متقاضیان می‌پردازند گویی اضافه کار آنها از متقاضیان گرفته می‌شود.»

قبول سفارش با پیش‌پرداخت

به محض عضو شدن در گروه‌ها، ارسال پیام‌ها در فضای خصوصی شروع می‌شود. «دنبال وقت هستید؟»، «وقت لگال می‌خواهید؟»، «شخصی احتمالش کمه که موفق بشید نوبت بگیرید»، «وقت لگال 10 میلیون و شنگن 5/8میلیون تومان»، «سلام وقت‌تون بخیر. اگر مایل هستید وقت تحصیلی آلمان بگیرید می‌توانم کمک کنم. کاملاً تضمینی وقت می‌گیرم» و ده‌ها پیام مشابه دیگر.

با یکی از دلالان وارد گفت‌وگو می‌شوم.

برای آخر سپتامبر وقت می‌خواستم.

«هزینه‌ش 12 میلیون تومان هست.»

اگر در طول این یک ماه تونستم وقت بگیرم چی میشه؟

«پاس دست من اومد به‌هیچ‌عنوان دست نمی‌زنید»

یعنی خودم تلاش نکنم؟

«در این شرایط 50 درصد پیش می‌گیرم»

یعنی خودم هیچ کاری نکنم؟

«اینجوری که شما می‌گید من سلب اعتماد شدم. پیش‌پرداخت بدید»

اکثر دلالان با پیش‌پرداخت کار می‌کنند. نیمی از مبلغ را می‌گیرند که ناچار باشید سفارش کار را به جز او به فرد دیگری ندهید.

بازار مکاره وزرا

مقابل دفتر ویزامتریک همیشه شلوغ است. از آنهایی که منتظرند اسم‌شان را صدا بزنند تا برای تحویل مدارک داخل بروند، تا آنهایی که برای گرفتن وقت آمده‌اند و خانواده‌هایی که منتظرند وقت مصاحبه عزیزشان تمام شود و به سلامت این مرحله را پشت سر بگذارند. مراجعان در پیاده‌روی پهن خیابان وزرا قدم می‌زنند و یا روی جدول لبه جوی به انتظار نشسته‌اند. از خانمی که به نظر می‌رسد نیم قرن را پشت سر گذاشته می‌پرسم برای تحویل مدارک آمده؟ «دخترم برای مصاحبه رفته و سه ساعت است منتظرم» او هم وقت را از دلال گرفته. قیمت را که از او می‌پرسم می‌گوید: «فقط وقت وی‌آی‌پی داشتند و 30 میلیون تومان از ما پول گرفتند.» تا جایی که جلب توجه نکنم، از تعدادی دیگر از منتظران پرس‌وجو می‌کنم. وقت همه آنها VIP و پرداختی‌شان بالای 20 میلیون تومان است. با وجود آنکه تلاش کردم نظر کسی را جلب نکنم اما گویا یکی از حاضران حواسش به پرس‌وجوهایم بود. مردی جوان و لاغر که به نظر می‌رسد 30 سال بیشتر نداشته باشد، جست و خیز سگی در پیاده‌رو را بهانه آغاز صحبت می‌کند و می‌پرسد سگ شماست؟ بعد از پاسخ منفی من، می‌پرسد می‌خواهید مدارک‌تان را تحویل دهید؟ می‌گویم برای گرفتن وقت آمده‌ام. بی‌درنگ می‌گوید می‌تواند کمک کند و برایم وقت بگیرد. بازار دلالی در وزرا هم داغ است!

دستگیری دلالان سفارت فرانسه

به واسطه یکی از دوستان که چند سال پیش مهاجرت کرده با یکی از دلالان آشنا می‌شوم که می‌گوید حاضر است اطلاعاتی در اختیارم بگذارد: «تا پارسال گرفتن وقت دانشجویی خیلی راحت بود اما از تابستان پارسال گرفتن نوبت خیلی سخت شد. به دلیل حجم تقاضایی که برای سفر به آلمان وجود داشت و وقت‌های محدود سفارت، ربات‌هایی برای رصد زمان‌های باز شدن تقویم و گرفتن وقت، طراحی شد اما این ربات‌ها کار را بیش از گذشته برای متقاضیان دشوار کرده است. متقاضیان ناگزیر بودند برای دریافت وقت 250 تا 300 یورو به صاحبان ربات پرداخت کنند تا وقت سفارت برای آنها ثبت شود. قبلا سفارت فرانسه هم مشکلاتی داشت اما بعد از اعتراض مردم، دلالان سفارت فرانسه دستگیر شدند و وقت سفارت فرانسه مستقیم زیر نظر خود سفارت به متقاضیان داده می‌شود. از زمان ورود مستقیم سفارت فرانسه مشکل گرفتن وقت برای متقاضیان حل شد و گرفتن وقت نهایتاً سه هفته زمان می‌برد.»

وقت سفارت کدام کشورها دلالی ندارند

او در ادامه وضعیت تعیین‌وقت سفارتخانه‌های مختلف را شرح می‌دهد: «مشکل عمده مربوط به سفارت آلمان و ایتالیاست البته سفارت چین هم مشکلاتی دارد. چین اخیراً سعی کرده با این وضعیت برخورد کند و شنیده‌ام که سفارت چین وقت‌هایی که به وسیله ربات گرفته می‌شود را نمی‌پذیرد. بنابراین تنها سفارتخانه‌هایی که با ویزامتریک کار می‌کنند آلمان و ایتالیا هستند. ویزای فرانسه هیچ مشکلی ندارد و زیر نظر VFS است. فقط افرادی که خودشان از عهده گرفتن وقت برنمی‌آیند و یا آن دسته از متقاضیان فرانسه که برای گرفتن وقت عجله دارند و می‌خواهند از وقت‌های کنسلی استفاده کنند به واسطه‌ها سفارش می‌دهند. سفارت کشورهای بلژیک، چک، لوکزامبورگ، اتریش، فنلاند، هلند، یونان، کرواسی و مجارستان هم از طریق VFS وقت می‌دهند و متقاضیان مشکلی برای گرفتن وقت سفارت ندارند. در مورد دانمارک نیز وقت‌های شنگن مستقیم زیر نظر سفارت تعیین می‌شود و وقت‌های بلندمدت و دانشجویی از طریق VFS داده می‌شود. وقت سفارت لهستان و پرتغال هم زیر نظر خود سفارت داده می‌شود اما وقت سفارت پرتغال به دلیل سیاست‌های خود کشور پرتغال به سختی داده می‌شود و ارتباطی با دلالی ندارد.»

شبکه دلالی سه هزار میلیارد تومانی

میزان پولی که در جریان است، دلالی پرشمار در این بازار را توجیه می‌کند. به سالنامه رصدخانه مهاجرت رجوع می‌کنم. درخواست ویزا برای آلمان پیش از شیوع کرونا یعنی در سال 2020، از مرز 56 هزار درخواست عبور کرده بود. در سال‌های بعد با شیوع کرونا این تعداد کاهش یافت اما با از بین رفتن پاندمی، تقاضا برای مسافرت هم بالا رفته و به نظر می‌رسد به میزان پیش از کرونا باز گردد. درخواست ویزا برای ایتالیا هم وضعیتی مشابه دارد و پیش از کرونا 44 هزار درخواست برای این کشور ثبت شده است. بنابراین دو کشوری که تعیین وقت سفارت آنها را ویزامتریک انجام می‌دهد؛ در مجموع 100 هزار درخواست در سال دارند. پیشتر به هزینه‌ای که دلالان از متقاضیان می‌گیرند اشاره کردیم. ارقامی از 5 تا 30 میلیون تومان برای گرفتن وقت اعلام می‌شود. بنابراین بین 500 میلیارد تا 3 هزار میلیارد تومان سالانه در این بازار در جریان است.

نکته جالب اینکه دلالی وقت به‌صورت شبکه‌ای انجام می‌شود یعنی برخی دلالان فقط بازاریابی می‌کنند اما خودشان نمی‌توانند نوبت بگیرند. آنها به دلالان دیگر سفارش می‌دهند و فقط جهت معرفی مشتری، درصدی از مبالغ را سهم می‌گیرند.

ویزامتریک با صاحبان غیر ایرانی؟

شنیده می‌شود مالکان شرکت ویزامتریک ایرانی نیستند. برخی آنها را اهل ترکیه می‌دانند. برخی انتصاب‌های ملیتی دیگر به آنها می‌دهند. برای روشن شدن فعالیت شرکت و رفع سوءتعبیرها، با شرکت تماس می‌گیرم که نتیجه‌ای به دنبال ندارد. در مراجعه حضوری، نگهبان از من می‌خواهد بیرون ساختمان منتظر بمانم. دقایقی می‌گذرد تا فردی که حاضر نمی‌شود نام و سمتش را به من بگوید بیرون می‌آید. می‌گوید: «ما نمی‌توانیم مصاحبه‌ای انجام دهیم اگر سوالی دارید با سفارت آلمان صحبت کنید.» به شبکه دلالی ایجادشده اشاره می‌کنم اما او به‌طور کلی آن را رد می‌کند: «اصلاً دلالی نداریم. وقت‌ها توسط خود متقاضی و به نوبت تاریخ درخواست ثبت می‌شود. هر کس از دلالی صحبت می‌کند اطلاعی از نحوه کار ویزامتریک ندارد. هر آنچه در اینجا انجام می‌شود با اطلاع سفارت آلمان است.» پاسخ او درباره ملیت مالک یا مالکان شرکت هم قاطع است: «هیچ اطلاعاتی نمی‌توانم بدهم.»

سفارت آلمان: به بازار ثانویه احتمالی اطمینان نکنید

ارتباط با سفارت آلمان هم از طریق تلفن و مراجعه حضوری نتیجه‌ای ندارد ولی به نامه‌ای که به هیئت تحریریه سفارت ایمیل می‌کنم پاسخ داده می‌شود. در این نامه تاکید شده که از محتوای پاسخ می‌توانم در گزارش استفاده کنم اما از نقل‌قول کلمه به کلمه خودداری کنم. محتوای نامه به نحوی بر وجود مشکلات اذعان داشته و تاکید دارد که سفارت آلمان در حال بازبینی شرایط است. در توضیحی که ارسال شده، مراحل کار به دو بخش تقسیم می‌شود. در گام اول متقاضی در لیست انتظار سفارت به منظور دریافت ویزای شنگن ثبت‌نام می‌کند و سپس در گام بعد ویزامتریک برای متقاضی وقت مصاحبه تنظیم می‌کند.

برای تأیید مدارک هم متقاضیان نوبت را از طریق سامانه رزروآنلاین در وب‌سایت شرکت خدمات‌رسان ویزامتریک رزرو می‌کنند. در این نامه تاکید شده، تعداد نوبت‌های قابل رزرو توسط سفارت تعیین می‌شود و اشخاص ثالث از پیش، از تعداد یا زمان آزادسازی نوبت‌ها مطلع نمی‌شوند. سفارت آلمان، ویزامتریک را تنها شرکت مجاز ارائه‌دهنده خدمات مربوط به سفارت می‌داند و تاکید می‌کند سفارت آلمان به‌طور مستمر در هماهنگی تنگاتنگ با ویزامتریک است و در راستای بهبود رزرو نوبت و افزایش ظرفیت وقت مصاحبه تلاش می‌کنند. در جای دیگر نامه، سفارت آلمان تاکید می‌کند که قصد دارد تعیین نوبت برای تأیید مدارک نیز از طریق لیست انتظار در وب‌سایت سفارت انجام شود و این نکته یعنی اذعان سفارت بر وجود مشکلاتی که اعتراضات زیادی را برانگیخته است.

در جایی از نامه آورده شده که تغییر تعیین نوبت براساس لیست انتظار در زمان مقتضی اطلاع‌رسانی می‌شود اما در جای دیگر از نامه تاکید می‌شود که این تغییر اجرا شده است. بنابراین برای جلوگیری از برداشت نادرست، این بخش از نامه عیناً نقل می‌شود: «با این تغییرات در رزرو نوبت مصاحبه برای روادید شنگن، زمان انتظار به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. متقاضیان در حال حاضر بین ۲ تا ۳ هفته در انتظار نوبت هستند. این تغییرات، پاسخی به انتقادات قبلی می‌باشد. بازخورد در خصوص این تغییرات تاکنون کاملاً مثبت بوده است.»

در نامه همچنین بر عملکرد شفاف تاکید و اظهار شده که عملکرد ویزامتریک تحت نظارت کامل و بازدیدهای ازپیش‌تعیین‌نشده است. در واقع سفارت آلمان با بیان اینکه کلیه فعالیت‌های دولتی و رسمی در چارچوب فرآیند صدور روادید، تحت مسئولیت انحصاری سفارت است، مسئولیت عملکرد شرکت ویزامتریک را پذیرفته است.

و بالاخره سفارت آلمان در خصوص بازاری که بنا به گفته خودشان بازار ثانویه احتمالی است، آورده که نوبت‌دهی توسط ویزامتریک رایگان است و متقاضیان نباید از پیشنهادِ ارائه درخواست روادید در ازای مبلغ پول استقبال کنند. هنگام ثبت‌نام از طریق وب‌سایت سفارت آلمان در تهران، هزینه‌ای جهت رزرو نوبت دریافت می‌شود که در زمان حضور در وقت مصاحبه با هزینه روادید محاسبه می‌شود. هزینه‌ها فقط هنگام درخواست روادید یا تأیید مدارک در هنگام حضور پرداخت می‌شود و شامل هزینه روادید و نیز هزینه رسیدگی توسط شرکت خدمات‌رسان ویزامتریک است که این مبلغ از پیش به صورت قراردادی تعیین شده است.

از کارزار تا اعتراض مقابل سفارت

شرکت ویزامتریک از اساس وجود شبکه دلالی را تکذیب می‌کند و سفارت آلمان می‌گوید با بازنگری‌هایی که انجام شده، مشکلات برطرف شده و متقاضیان فقط دو یا سه هفته در نوبت می‌مانند. اما بیرون از سفارت اعتراضات ادامه دارد. مدتی پیش کارزاری با عنوان «اعتراض به سیستم نوبت‌دهی ویزامتریک آلمان» ثبت می‌شود که بلافاصله ۵ هزار امضا می‌گیرد. نرگس جعفری درخواست‌کننده این کارزار به هم‌میهن می‌گوید: «به وزارت امور خارجه نامه نوشتم و اعتراض کردم اما هیچ پاسخی دریافت نکردم. برای کارزار هم هیچ تبلیغی نکردم اما در همان چند روز اول ۵ هزار امضا جمع شد. این نشان می‌دهد که این مشکل تا چه اندازه عمومیت دارد.»

در این کارزار نوشته شده: «خواهشمندیم در خصوص سیستم نوبت‌دهی ویزامتریک آلمان بررسی لازم به عمل آید تا وضعیت نابسامان و بی‌نظم و خارج از هر اصول و قانون و رانت‌بازی ویزامتریک به پایان برسد و اخذ نوبت از ویزامتریک به مصائب و مشکلات مسیر مهاجرت افزوده نشود.»

۱۰ روز پیش هم معترضان با پلاکاردهای اعتراضی مقابل سفارت آلمان در خیابان هشتم بخارست جمع شدند و به وضعیت سیستم نوبت‌دهی اعتراض کردند. یکی از شاهدان به هم‌میهن می‌گوید: «یک نفر از سفارت در جمع معترضان حاضر شد و با دادن وعده‌هایی از جمله اینکه به زودی شرایط اصلاح می‌شود از معترضان خواست به تجمع خود پایان دهند.» اما آیا پایان تجمع به معنای پایان بازار سیاه سفر خواهد بود؟