چرخش واشنگتن در خصوص کاراکاس

منافع مشترک ممکن است به لغو تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا منجر شود

پاندمی کووید-19، جنگ در اوکراین، بحران فعلی انرژی در جهان و رکود اقتصادی که در حال شدت یافتن است، نظم ژئوپلیتیک جهانی را مختل کرده است. این نظم حتی در نقاطی مانند نیمکره غربی که زمانی تصور می‌شد نسبتاً تغییرناپذیر هستند نیز دچار اختلال شده است. تعجبی ندارد که سرنخ این تحولات نیز در دستان آمریکا است. البته منافع ایالات‌متحده که در نیمکره‌غربی تغییری نکرده است اما راهبردش برای پیگیری این منافع، اندکی انعطاف‌پذیرتر شده است. این انعطاف‌پذیری در راهبرد آمریکا در خصوص هیچ کشوری به اندازه ونزوئلا مشهود نیست. شایعاتی مبنی بر رفع تحریم‌های ونزوئلا در محافل سیاست‌گذاران، اندیشکده‌ها و سرمایه‌گذاران ایالات متحده به گوش می‌رسد و مقامات کاخ سفید ادعا می‌کنند که سیاست‌های جدید این کشور در خصوص ونزوئلا در دست بررسی است. هر چند در آن سو اصرار دارند بگویند که هیچ تغییر اساسی‌ای در این خصوص در راه نیست. آمریکا به خوبی می‌داند که باید روابط خود را در نیمکره غربی احیا کند. جغرافیای این منطقه حکم می‌کند که امنیت و رفاه ایالات متحده تا حد زیادی به رفاه نسبی همسایگانش بستگی داشته باشد. این منطقه یک سیستم وابسته به هم و درهم‌پیوسته است و واشنگتن می‌داند که ثبات نیمکره غربی، واشنگتن را قادر می‌سازد تا قدرت‌اش را در سطح جهانی نشان دهد. در چند دهه‌ گذشته، نفوذ رقبای ایالات‌متحده مانند چین و روسیه در آمریکای لاتین، این ثبات را تهدید کرده است. استراتژی امنیت ملی ایالات‌متحده که هفته گذشته منتشر شد، به همین نکته اشاره داشته است. بنابراین از نظر خیلی‌ها در واشنگتن، منطقی است که آمریکا روابط خود را با کشوری مانند ونزوئلا که در بیشتر قرن بیست‌ویکم تنش را با واشنگتن تجربه کرده و برهمین اساس تحت تأثیر چین و روسیه قرار گرفته است، دوباره بازیابی کند.

مشوق‌ها

البته آمریکای لاتین تغییرات سیاسی و ایدئولوژیکی مختص به خود را تجربه کرده است. پس از پایان جنگ سرد، این منطقه با یک سیستم اتحاد سیاسی نسبتاً ساده شناخته می‌شد؛ سیستمی که در آن دولت‌های دموکراتیک و معتقد به بازار آزاد به همسویی با ایالات متحده ادامه دادند و دولت‌هایی با رویکرد پوپولیستی‌تر به حکومت‌داری و سیاست اقتصادی متمایل به رژیم‌های خودکامه‌تر نظیر روسیه و چین، همسو شدند. در نهایت شهروندان و دولت‌های این منطقه، به طور یکسان، به این نتیجه رسیدند که این سیاست‌ها نتوانسته نیازهای آنها را برآورده کند، بنابراین طرح سیاسی جدید در منطقه پدیدار شد؛ طرحی که به دولت‌ها اجازه داد سیاست اقتصادی عمل‌گرایانه‌تر و سیاست خارجی جدا از ایدئولوژی سیاسی را سرلوحه کار خود قرار دهند.

از نقطه‌نظر آمریکا، ‌شرایط در داخل و خارج از آمریکای لاتین به‌گونه‌ای است که هزینه‌های سیاسی برای اصلاح روابط با رژیم‌هایی عجیب و غریب به مراتب کمتر است. درحالی‌که امتیازاتی که در این روابط نهفته است به مراتب ارزشمندتر و مهم‌تر است. برای ایالات متحده منافع اصلاح چنین روابطی عبارتند از، تضعیف روسیه و چین، نیاز برای ساماندهی سیل مهاجران، ضرورت ایجاد امنیت زنجیره تامین با استفاده از منابع فراساحلی و همکاری بیشتر در حوزه‌های انرژی و امنیت غذایی. در آن سو، کشورهای آمریکای لاتین نیز در این دوران سخت و بالقوه دشوار اقتصادی، به یک شریک قدرتمند و استراتژیک مثل آمریکا نیاز دارند.

البته موفقیت آمریکا در ساماندهی این روابط تا حد زیادی به این بستگی دارد که تا چه اندازه می‌تواند و می‌خواهد از خود انعطاف نشان دهد. در سال‌های پس از پایان جنگ سرد، ایالات متحده به لحاظ ایدئولوژیک به آمریکای لاتین نزدیک‌تر شده است و به نظر می‌رسد که پارامترهایی نظیر ارزش‌های دموکراتیک و تعهدات اخلاقی را در اولویت خود قرار داده است.

همین مسائل موجب شده که آمریکا در خصوص اینکه با چه کشورهایی تعامل داشته باشد و نحوه این تعامل به چه شکلی باشد، محدودتر شود. اما در عین حال واشنگتن انعطاف تازه‌ای در روابط خود و کوبا ایجاد کرد تا طرفین دوباره در مورد موضوعات مورد علاقه‌شان گفت‌وگو کنند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد سیاست مشابهی هم با ونزوئلا، به‌آرامی و به طور سنجیده، در حال انجام است. در اوایل سال جاری، برخی تحریم‌ها برای تسهیل روابط شرکت شورون با شرکت ملی نفت ونزوئلا برداشته شد. هر چند این مسئله هیچ تغییری در دسترسی و مشارکت ونزوئلا در بازارهای بین‌المللی ایجاد نکرد. در ماه سپتامبر، دولت مادورو چند زندانی تحت تعقیب را به ایالات متحده تحویل داد و واشنگتن هم یک چک 367میلیون دلاری را به دولت مادورو تحویل داد تا از آن برای سامان دادن به وضعیت مهاجران استفاده کند. اما شاید گویاترین تحول میان دو کشور در اوایل این ماه رخ داده است. ونزوئلا هفت شهروند آمریکایی زندانی را در ازای دو ونزوئلایی بازداشت‌شده در ایالات متحده آزاد کرد. آزادی این زندانی‌ها تقریبا سه ماه پس از آن رخ داد که جرج رودریگز رئیس شورای ملی ونزوئلا از هیئتی آمریکایی به ریاست راجر کارستنز، مذاکره‌کننده ارشد در امور زندانیان آمریکا، میزبانی کرد.

زمینه‌های بالقوه دیگری هم برای همکاری دو طرف وجود دارد. نخست بحران انرژی است که این روزها جهان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. دولت مادورو مجبور است راهی برای نجات اقتصاد کشورش بیابد. ونزوئلا نمی‌تواند بدون احیای صنعت نفت، خود به تنهایی این کار را انجام دهد. این کشور نمی‌تواند صنعت نفت خود را بدون مهیا کردن دسترسی بیشتر به سرمایه‌گذاری و بازارهای بین‌المللی احیا کند و اگر این کشور همچنان بخواهد دشمن شماره یک آمریکا در منطقه آمریکای لاتین باشد، مسلم است که نمی‌تواند هیچ‌کدام از این اهداف را محقق کند. واشنگتن نیز در آینده به شرکای قابل اعتمادتری در حوزه انرژی نیاز دارد. تقاضا برای نفت کاهش نخواهد یافت و واشنگتن به‌طور مکرر خطراتی که از جانب دو غول صنعت انرژی-یعنی عربستان سعودی و روسیه- متوجه‌اش شده است را درک کرده است.

زمینه مشترک دیگری که برای همکاری ونزوئلا و آمریکا وجود دارد، مسائل امنیتی نیمکره غربی است. کلمبیا - متحد قابل اعتماد ایالات‌متحده در منطقه - به دلیل قرار گرفتن در امتداد حاشیه جنوبی حوضه آبریز کارائیب، نقش برجسته‌ای در امنیت نیمکره ایالات متحده دارد. یکی از اساسی‌ترین موضوعات منافع و امنیت ملی کلمبیا، جلوگیری از سیل مهاجران ونزوئلایی و کاهش ناامنی ناشی از گروه‌های چریکی است. این عامل موجب می‌شود که دولت کلمبیا هم خود را ملزم به بهبود روابط با ونزوئلا ببیند. نتیجه این معادله این شد که کلمبیا مرزهای خود را با ونزوئلا بازگشایی کرده و از نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور این کشور خواست تا به عنوان میانجی و ضامن مذاکرات صلح بین بوگوتا و شورشیان ضد‌دولتی عمل کند. مادورو هم موافقت کرد. نقش‌آفرینی ونزوئلا در این خصوص بسیار مهم است، چراکه ونزوئلا اغلب به بسیاری از گروه‌های شورشی پناه می‌دهد و این گروه‌ها همان گروه‌هایی هستند که بوگوتا تمایل دارد با آنها صلح کند. به زبان ساده‌تر، اگر ایالات متحده می‌خواهد روابط خود با کلمبیا را حفظ کند، باید بهبود روابط میان کلمبیا و ونزوئلا را بپذیرد.

انگیزه سوم همکاری آمریکا و ونزوئلا موضوع مهاجرت است. پاندمی کووید19، اقتصاد آمریکای لاتین را ویران کرد و حالا با باز شدن مرزها و برقرار شدن مسیرهای سفر، هجوم مهاجران در امتداد مرز ایالات‌متحده و مکزیک آغاز شده است. اگرچه در ابتدا مهاجرت ونزوئلایی‌ها به سمت مرزهای آمریکا بسیار کم و ناچیز بود، اما از زمان بازگشایی مرزها به واسطه کاهش تاثیرات پاندمی کرونا، تعداد ونزوئلایی‌هایی که به مرزهای ایالات متحده می‌رسند، افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است و بسیاری از این مهاجران از مسیرهای زمینی از طریق آمریکای مرکزی و مکزیک به سمت آمریکا می‌روند. در طول یک سال گذشته، مقامات مرزی ایالات متحده بیش از 150 تبعه ونزوئلا را در حال ورود به خاک آمریکا دستگیر کردند که این تعداد، سه برابر بیشتر از سال قبل از آن است. جای تعجب نیست که موضوع مهاجران ونزوئلایی‌ اخیراً در مکانیسم‌های همکاری ایالات‌متحده و مکزیک برای اجرای سیاست‌های مهاجرتی، مورد توجه قرار گرفته است. خاصه آنکه مکزیک اعلام کرده که کاهش تحریم‌ها علیه ونزوئلا بیشتر از اعمال محدودیت‌های مرزی برای مبارزه با مهاجرت اتباع ونزوئلا به سمت مرزهای آمریکا اثرگذار است.

طبیعتاً این همسویی ظاهری منافع بین آمریکا و ونزوئلا موضع مخالفان ونزوئلا در آمریکا را زیر سوال برده است. در طول چهار سال گذشته، واشنگتن به آرامی حمایت خود از نیروهای مخالف مادورو، به رهبری خوان گوایدو را کاهش داده است. اوایل آوریل سال 2019، یعنی زمانی که خوان گوایدو با حمایت ترامپ، دولتی موازی در ونزوئلا تشکیل داد، اپوزیسیون ونزوئلا نتوانسته است کنترل نهادهای دولتی و مراکز اقتصادی را به دست آورد و اعتماد بسیاری از حامیان خود را از دست داده است. این روزها، آمریکا چشم‌انداز لغو تحریم‌ها را هم در مقابل چشم دولت مادورو و هم در مقابل چشم مخالفان مادورو، تصویر کرده است تا آنها را تشویق کند بن‌بست سیاسی میان خود را شکسته و راهی برای برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه پیدا کنند. حمایت سست‌تر آمریکا از اپوزیسیون ونزوئلا موجب می‌شود تا ایالات متحده در همسویی نزدیکتر با دیگر بازیگران منطقه مانند مکزیک، آرژانتین، شیلی، کلمبیا، پرو و ​​تا حدی برزیل و اکوادور قرار بگیرد. این کشورها هم لزوما با مشارکت اپوزیسیون ونزوئلا در مسائل منطقه‌ای موافق نیستند.

موضوعاتی نظیر مهاجرت و امنیت نیمکره‌ غربی ممکن است نگرانی عمده‌ای برای ونزوئلا نباشد، اما این موضوعات از نظر واشنگتن می‌توانند اهرم‌های فشاری باشند که واشنگتن را وادار می‌کند در موضع خود در خصوص ونزوئلا تجدیدنظر کند. همچنین دو کشور علاقه مشترک و آشکاری در موضوع انرژی و تمایل مشترکی برای بهبود شرایط اقتصادی دارند. یکی از راه‌های زمینه‌سازی برای تحقق این شرایط، لغو تحریم‌های ونزوئلا است که منافع اقتصادی آشکاری برای این کشور در پی خواهد داشت. نفع ایالات‌متحده از این اقدام نیز می‌تواند این باشد که فعالیت‌های غیرقانونی و سیل مهاجران سمت مرزهای جنوبی را مانع شود. با توجه به همسویی منافع و انگیزه‌های ژئوپلیتیکی ایالات‌متحده و رژیم مادورو، چشم‌انداز کاهش تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا در هفته‌ها یا ماه‌های آینده به هیچ عنوان غیرعقلانی نیست.