نگاه خارجی

آنچه در این ستون می‌خوانید، دیدگاه‌های رسانه‌‌های خارجی است که صرفا جهت اطلاع‌رسانی منتشر می‌شود و این دیدگاه‌ها موضع روزنامه «هم‌میهن» نیست.

بازگشت تنش به روابط تهران ریاض

جورجیو کافیرو

تحلیلگر Responsible Statecraft

تا همین اواخر، تنش بین ایران و عربستان به آرامی در حال کند شدن بود. بهار سال 2021 تهران و ریاض مذاکرات مستقیم را با میانجی‌گری بغداد آغاز کردند. اما تحولات اخیر نشان می‌دهد که امیدها برای بهبود روابط ریاض و تهران ناامید شده است، چراکه کانال گفت‌وگوی دو طرف نیز به واسطه‌ تنش‌های اخیر مسدود شده است. تهران دست عربستان را در ناآرامی‌های اخیر در ایران می‌بیند و معتقد است که ریاض پس از مرگ مهسا امینی، معترضان ایرانی را تشویق به اغتشاش کرده است. از دیدگاه ایران، هرگونه بی‌ثباتی در هر یک از کشورهای منطقه، مسری است و هر نوع بی‌ثباتی در ایران نیز می‌تواند به کشورهای منطقه سرایت پیدا کند. اخیرا اسماعیل خطیب، وزیر اطلاعات ایران گفته است:«اگر اراده جمهوری اسلامی ایران بر این قرار بگیرد که این کشورها را تنبیه و مجازات کند، کاخ‌های شیشه‌ای آنها فرو خواهد ریخت و این کشورها ثباتی نخواهند دید.» ماه گذشته نیز حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران ایران با اشاره به روابط عربستان و اسرائیل، از واژه کاخ‌های شیشه‌ای برای پادشاهی عربستان استفاده کرد. اخیرا ایران، شبکه تلویزیونی ایران‌اینترنشنال را به‌عنوان یک سازمان تروریستی به حساب آورده است. وزارت اطلاعات ایران اعلام کرده که هرگونه ارتباط با این شبکه به معنای تهدید علیه امنیت ملی است. شبکه ایران‌اینترنشنال، شبکه‌ای است که با حمایت عربستان سعودی مشغول به کار است.
یکی از نقاط تنش میان تهران و ریاض، انتخاب محمد‌الشیاع‌السودانی به‌عنوان نخست‌وزیر جدید عراق است. عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی منطقه با نخست‌وزیر قبلی عراق، راحت‌تر بودند. از سوی دیگر این مصطفی الکاظمی بود که روابط این کشورها با تهران را تسهیل می‌کرد. تصور ریاض و دیگر کشورهای منطقه این است که سودانی بسیار بیشتر از کاظمی تحت نفوذ ایران است. ایران مشکلاتی دارد، عربستان نیز مشکلاتی دارد و این دو بر سر عراق مشکلاتی با هم دارند. جمع این سه عامل معنایش این است که در آینده نزدیک باید از میزان انتظارات‌مان برای پیشرفت و رخ دادن تحولی مثبت در روابط تهران و ریاض بکاهیم.
از بین رفتن آتش‌بس شکننده یمن در ماه گذشته نیز یکی دیگر از پارامترها است. البته ایران فشارکافی به حوثی‌ها وارد نمی‌کند و آنها را وادار نمی‌کند که ملاحظات امنیتی ریاض را درک کنند. البته بعضی از تحلیل‌گران معتقدند مخالفت حوثی‌ها با تمدید آتش‌بس تا ماه اکتبر به ایران کمک می‌کند تا به دشمنانش فشار وارد کرده و آنها را وادار کند تا در خصوص مذاکرات هسته‌ای امتیازاتی به ایران بدهند. ایران در حال حاضر دلیلی برای ادامه مذاکرات با عربستان نمی‌بیند، خصوصا اینکه دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس روابط دیپلماتیک خود با تهران را از سر گرفته‌اند و در صورتی‌که رویارویی مستقیمی بین ایران و عربستان شکل نگیرد، بعید است سفرایشان را از ایران فرا بخوانند. تنش بین ایران و عربستان لزوما به انفجار نخواهد رسید. به‌رغم همه مواضع تند طرفین نسبت به یکدیگر بعید است ایران به دنبال درگیری با عربستان باشد. در حال حاضر ایران درگیر مسائل داخلی خود است و عربستان سعودی نیز سرگرم پیشبرد برنامه چشم‌اندازه 2030 است و به‌هیچ‌عنوان تمایل به ورود به یک درگیری جدید را ندارد. در نهایت خیلی مشخص نیست که پسرفت اخیر گفت‌وگوهای دیپلماتیک بین ریاض و تهران چه معنایی برای منطقه خواهد داشت. با توجه به ریشه‌های عمیق خصومت بین ریاض و تهران، هیچ تحلیلگر واقع‌بینی انتظار ندارد که روابط دو طرف به سرعت بهبود یابد و از همان ابتدا هم مشخص بود که توقف در پیشرفت مذاکرات به میانجی‌گری بغداد، کاملا ممکن است. اما واقعیت این است که ادامه خصومت این‌چنینی میان ریاض و تهران می‌تواند به طرق خطرناکی به کل منطقه سرایت پیدا کند. با توجه به اینکه ریاض و تهران قدرت‌های بزرگی در جهان اسلام هستند، در ابتدا تصور می‌شد که با امکان بهبود روابط دو طرف، بتوان در برخی نقاط منطقه نظیر یمن، ثباتی برقرار کرد. اما به نظر می‌رسد که این گزینه در حال حاضر دیگر روی میز نیست.