نگاه خارجی

آنچه در این ستون می‌خوانید، دیدگاه‌های رسانه‌‌های خارجی است که صرفا جهت اطلاع‌رسانی منتشر می‌شود و این دیدگاه‌ها موضع روزنامه «هم‌میهن» نیست.

دلیل اصرار ایران

به‌رغم خوش‌بینی‌ها مبنی بر اینکه پیشرفت در مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ایران قریب‌الوقوع است، مذاکرات غیرمستقیم بین واشنگتن و تهران دوباره به بن‌بست خورده است. درحالی‌که طرفین در مورد میزان کاهش تحریم‌ها و مکانیسم‌های حقوقی و سیاسی لازم برای اطمینان از دوام مجدد توافق اختلاف‌نظر دارند، بسیاری از ناظران اصرار ایران بر حل‌وفصل تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در مورد فعالیت‌های هسته‌ای گذشته‌اش را به عنوان سد اصلی بازگرداندن توافق هسته‌ای محسوب می‌کنند. سیاستگذاران آمریکایی بسته‌شدن زودهنگام این تحقیقات را رد کرده و اصرار دارند که ادامه این تحقیقات نباید مانع از بازگشت متقابل به پایبندی به برجام شود. درحالی‌که اختلافات بین ایران و ایالات متحده حل‌نشدنی به نظر می‌رسند، درک بهتر حساسیت‌ها، عمل‌گرایی و انعطاف‌پذیری هر یک از طرف‌ها می‌تواند امکان پیشبرد مصالحه را فراهم کند.

درخواست ایران برای بستن تحقیقات آژانس تا حد زیادی ریشه در سابقه مذاکرات و اجرای برجام در گذشته دارد. به بیان دقیق، درحالی‌که قطعنامه 2231 مانع از انجام تحقیقات بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد برنامه هسته‌ای ایران نشد، این انتظار را در بین مقامات ایرانی ایجاد کرده که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بررسی ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران را به پایان رسانده است. بازگشایی این موضوع در سال 2019، البته با برچسب جدید، پس از آنکه ایران شروع به تعلیق بخشی از تعهدات برجامی خود در تلافی خروج دولت ترامپ در ماه مه 2018 از این توافق کرد، این شبهه را در تهران به وجود آورده است که ادعاهای آژانس ممکن است سیاسی باشد. به نظر می‌رسد سیاست‌گذاران ایرانی متقاعد شده‌اند که قدرت‌های غربی در تلاش هستند تا ادعاهای مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای نظامی گذشته یا در حال انجام ایران را برای مشروعیت‌زدایی و محدود کردن دائمی برنامه هسته‌ای ادامه دهند. به‌این‌ترتیب، تهران اصرار دارد که تحقیقات باقی‌مانده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک‌بار برای همیشه قبل از اینکه این آژانس به تعهدات خود در برجام عمل کند، حل‌وفصل شود. موافقت با بازگشت به پایبندی کامل به برجام بدون بسته شدن تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تصمیمی از لحاظ سیاسی برای سیاست‌گذاران ایرانی به دلایل متعدد خطرناک خواهد بود. اولاً، توافق هسته‌ای چیزی بیش از یک توافق کاهش تحریم‌ها برای تهران در سال 2015 بود و اکنون نیز به همین شکل باقی مانده است. عادی‌سازی پرونده هسته‌ای ایران نیز عامل مهمی در محاسبات ایران بود و همچنان در تصمیم این کشور برای پیوستن مجدد به توافق نقش ایفا می‌کند. دوم، از نظر ایران، تسویه نشدن مطالبات معوق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به موازات از بین رفتن منافع اقتصادی این توافق، ارزش مورد انتظار برجام را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. عدم قطعیت در مورد نتیجه تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، احتمال اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و اعمال مجدد تحریم‌های چندجانبه و یکجانبه علیه ایران، بانک‌ها و شرکت‌های خارجی بزرگ را از ایجاد روابط تجاری طولانی‌مدت باز می‌دارد. این نگرانی با آنچه از آن به عنوان «عدم تقارن بازگشت‌پذیری تعهدات» یاد می‌شود، تشدید می‌شود. سیاست داخلی سومین دلیل سیاستگذاران فعلی در ایران در اصرارشان به بسته شدن پرونده تحقیقات آژانس است. سیاستمداران محافظه‌کاری که در حال حاضر با دولت رئیسی متحد شده‌اند یا در صفوف سیاسی دولت رئیسی قرار دارند، منتقدان تند دولت روحانی بودند و برجام را یک توافق معیوب می‌دانستند. آنها برجام را عمدتاً به دلیل مزایای ناقص اقتصادی، مکانیسم‌های اجرایی ناکافی و نابرابر و فقدان ضمانت‌هایی برای تضمین دوام آن زیر سوال می‌بردند. به همین دلیل است که مقامات دولت رئیسی اغلب از رفع نقایص برجام سخن می‌گویند. موافقت با احیای توافق هسته‌ای همانطور که بود، به‌ویژه بدون بسته شدن تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به این معنی است که ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور و تیم مذاکره‌کننده‌اش حتی در عادی‌سازی برنامه هسته‌ای ایران و درک منافع اقتصادی این توافق، عملکرد ضعیف‌تری از دولت روحانی داشته‌اند.