حمله از 3 جبهه
بررسی تاثیرات هالیفکس و منامه و فعال شدن اسرائیل در ایجاد تصویری امنیتی از ایران
بررسی تاثیرات هالیفکس و منامه و فعال شدن اسرائیل در ایجاد تصویری امنیتی از ایران
بیش از چهاردهه از تقابل ایران با بلوک اهل عربی-عبری-غربی به رهبری عربستان سعودی، رژیم اسرائیل و امپریالیسم به رهبری آمریکا گذشته و در آستانه چهلوچهارمین سال انقلاب خبر بد دیگری در راه است. شواهدی وجود دارد که نشان میدهد برنامهای برای تصویر کردن ایران به عنوان یک تهدید در مقابل ناتو وجود دارد. گذار ایران به سمت تقابل با یک جبهه متحد عربی-عبری-غربی در حالی شکل گرفته که ایران درگیر اعتراضات داخلی است، ارزش ریال در برابر دلار به پایینترین حد خود رسیده، مذاکرات برجامی به بنبست خورده و درآمدهای نفتی ایران سقوط قابل توجهی داشته است.
ایران و ناتو
سیزدهمین نشست امنیت بینالمللی هالیفکس در کانادا از تاریخ 19 تا 21 نوامبر برگزار شد و در یکی از پنلهای آن حامد اسماعیلیون و مسیح علینژاد دو چهره سرشناس مخالف نظام برای توضیح درباره وضعیت ایران حاضر شدند. دعوت از این دو چهره به عنوان مخالفان نظام در یک نشست بینالمللی درحالیکه اعتراضات در داخل ایران در جریان است، بهخودی خود چیز عجیبی نیست. اسماعیلیون به عنوان نماینده انجمن خانوادههای جانباختگان هواپیمای اوکراینی در سه سال اخیر اقدامات گستردهای برای رساندن صدای اعتراض خانواده قربانیان این حادثه به مقامات غربی انجام داده است. بسیاری از تظاهراتهای ایرانیان خارج از کشور در دو ماه اخیر با دعوت او و به واسطه فراخوانهایی که او ترتیب داده، شکل گرفتهاند. مسیح علینژاد هم سالهاست در رسانههای غربی بهعنوان چهره پیشرو مخالف حجاب اجباری در ایران شناخته شده است. اما حضور این دو نفر در نشست هالیفکس فقط به عنوان نمایندگان اپوزیسیون خارج از کشور نباید مورد توجه قرار بگیرد، بلکه ماهیت این نشست و تبدیل گفتمان این دو نفر به گفتمان مورد توجه حامیان مالی و رؤسای هالیفکس است که این بار باید مورد توجه قرار بگیرد. برای
فهم اهمیت این نشست و آثار آن بر رویکردهای بینالمللی نسبت به ایران لازم است ابتدا کارکرد این نهاد بینالمللی و سپس فهرست رؤسا، حامیان مالی و مهمانان را مورد بررسی قرار دهیم.
براساس تعریف مندرج در وبسایت نشست امنیت بینالمللی هالیفکس که بهطور اختصاری به آن نشست هالیفکس گفته میشود، یک نهاد غیرانتفاعی مستقر در واشنگتن است. این نشست بهطور مستمر مقامات نظامی و دولتی، کارشناسان دانشگاهی، نویسندگان و کارآفرینان را دعوت کرده و موضوعات مرتبط با امنیت جهانی را به شور میگذارد. این نشست به نشستهایش در هالیفکس کانادا معروف است. تاکنون در این نشستها بیش از 300 هیئت از 70 کشور دور هم جمع شدهاند و در رسانهها به داووس کانادا معروف است. این موسسه در واقع تنها موسسه از این دست در منطقه شمال آمریکاست. اقدامات اولیه برای تاسیس این نهاد در سال 2009 و با سرمایهگذاری صندوق مارشال آلمان و دولت کانادا انجام شد.
به اذعان رسانههای آمریکایی، هالیفکس که نوامبر 2011 تاسیس شده در عمر 11ساله خود به محلی برای بحث درباره مهمترین تهدیدهای خارجی که دموکراسیهای غربی با آن مواجههاند تبدیل شده است. در سالهای اخیر مقامات عالیرتبه نظامی، سیاسی و اساتید به نام دانشگاهها در این نشست حضور پیدا کردهاند و درباره بزرگترین تهدیدهای پیش روی دموکراسی گفتوگو کردهاند.
رئیس هالیفکس، پیتر مککی وزیر دفاع وقت کانادا بوده است. خود هالیفکس فهرستی از حامیان مالیاش را منتشر کرده و گفته دولت کانادا و صندوق مارشال آلمان که یک صندوق آمریکایی است، اصلیترین حامیان مالی این نهاد هستند. این نهاد سال 2009 در واقع پا به عرصه ظهور گذاشته، اما سال 2011 اعلام استقلال کرده است. با این وجود وزارت دفاع کانادا همچنان سالانه چیزی حدود سه میلیون دلار به این نهاد غیرانتفاعی کمک مالی میکند. در میان دیگر حامیان مالی هالیفکس نام «ژنرال داینامیکس» شرکت صنایع هوافضایی و صنایع جنگافزاری آمریکا، «سیایای» شرکت هوافضای کانادا و بوئینگ هم دیده میشود. این نهاد بهطور رسمی توسط سازمان پیمان کشورهای آتلانتیک شمالی موسوم به ناتو هم حمایت میشود.
لیپرت عضو هیئتمدیره هالیفکس یک افسر درجهدار نیروی دریایی آمریکا و سفیر اوباما در کره جنوبی بوده است. کالیندا گربار کیترویچ رئیسجمهور پیشین کرواسی هم یکی از اعضای هیئت مدیره این نهاد است.
برای فهم نگرش این نهاد به ایران هم کافیست به یک ابتکار عمل از سوی نشست هالیفکس استناد کنیم. این نهاد در سال 2018 جایزهای تحت عنوان جایزه «لیدری خدمات عمومی» ایجاد کرده و نام آن را به یاد سیاستمدار فقید آمریکایی «جان مککین» گذاشته است. مککین سناتور جمهوریخواهی بود که جمله معروف «ایران را بمباران کنید، بمباران کنید، بمباران کنید» را در کارنامه خود دارد.
نگاهی به فهرست مهمانان این نشستها در یک دهه گذشته نشان میدهد این نهاد تا چه اندازه مورد توجه کشورهای غربی است. فهرست بلندبالایی شامل چاک هیگل و دیگر وزرای دفاع فعلی و سابق آمریکا، جینز استولتنبرگ دبیرکل ناتو، هارجیت ساجن وزیر دفاع ملی کانادا، اسکات بریسون رئیس هیئت خزانهداری کانادا، کیبیلیهاچیسون نماینده دائم آمریکا در ناتو، ولوسی آکار فرمانده ستاد کل ارتش ترکیه، موشه یالون وزیر دفاع اسبق اسرائیل، عبداللهعبدالله رئیس پیشین قوه مجریه دولت جمهوری اسلامی افغانستان، آنتونی مکیرویچ وزیر دفاع ملی لهستان، دریادار میشائیل راجرز فرمانده مقر سایبری ارتش آمریکا و رئیس آژانس امنیت ملی این کشور، عبدالله گل رئیسجمهور پیشین ترکیه و بسیاری دیگر از مقامات عالیرتبه کشورهای عضو ناتو و غرب در میان مهمانان هالیفکس دیده میشوند.
سال 2017 یک اتفاق مهم دیگر هم در این نهاد افتاد و آن اعطای جایزه «سازندگان هالیفکس» به ناتوست. جینز استولتنبرگ دبیرکل ناتو در سخنرانی افتتاحیه نشست سال 2017 به صراحت اعلام کرد، ناتو همیشه دوست نشست امنیت بینالمللی هالیفکس بوده، اما بعد از دریافت جایزه سازندگان هالیفکس به این سازمان، این دو دیگر تنها دوست نیستند، بلکه ناتو به مهمترین طرفدار هالیفکس تبدیل شده و با افتخار این جایزه را قبول میکند. دبیرکل ناتو در ادامه یک جمله کلیدی هم اضافه کرده و گفته این سخنان به منزله بهرسمیت شناختن بزرگ از سوی ناتو برای همه کسانی است که بهصورت بیوقفه و خستگیناپذیر ذیل متحدان ناتو برای حفظ صلح و امنیت تلاش میکنند.
نشست سال 2022 هم نقطه عطف مهمی برای همکاریهای ناتو و هالیفکس بوده است. آنیتا اناند وزیر دفاع کانادا در افتتاحیه این نشست از ایجاد یک هاب خلاقانه در هالیفکس برای ناتو خبر داد و گفت، هدف از ایجاد این هاب، تقویت همکاریها بین اعضای ناتو با بخشهای فناوری، استارتآپها و پژوهشگران است. اناند تاکید کرده این هاب نهتنها بر ساخت سلاح بلکه بر ایجاد فناوریهای نوین، از جمله هوش مصنوعی هم متمرکز است، چرا که سی کشور عضو ناتو با اختلالات فزاینده در حوزه فناوری مواجهاند. اگر ناتو این پیشنهاد کانادا را بپذیرد، دفتری در هالیفکس ایجاد میشود که بخشی از شبکه نه بخشی از ناتو تحت عنوان «تسهیلگران ابتکاری دفاعی» تبدیل خواهد شد.
این اولین بار نیست که ایران به موضوع نشست امنیت بینالمللی هالیفکس تبدیل شده است. سال 2019 موضوع یکی از پنلهای نشست «اقدامات تحریکآمیز ایران در انسداد جهان» بود. سال 2013 بعد از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیسجمهور، چهره جدید ایران مورد توجه هالیفکس قرار گرفت. سال 2014 عنوان یکی از بخشهای نشست «دشمن دشمن من... ایران» بود. سال 2015 یکی از پنلهای نشست با عنوان «جهان بعد از توافق هستهای» به مسئله آثار برجام پرداخته بود. سال 2017 ایران به عنوان یکی از کشورهای موثر بر تحولات جهانی از نظر افکار عمومی در نظر گرفته شده است. سال 2021 ایران و گروههای نیابتیاش با عنوان «گروههای نیابتی شیطان» در این نشست مورد بررسی قرار گرفتهاند. پیش از این چهرههای نزدیک به شورای ایرانیان آمریکا موسوم به نایاک به عنوان مهمان پنلهای مرتبط با ایران به این نهاد دعوت میشدند، اما اولین بار است که چهرههایی تا این اندازه تند علیه نظام به عنوان مهمان در این نشست حضور پیدا کردهاند.
همانطور که گفته شد، هدف این نهاد، بررسی تهدیدهای مورد توجه دموکراسیهای غربی و بهویژه اعضای ناتو است. دعوت از چهرههای تند مخالف ایران بهعنوان افرادی که قرار است درباره وضعیت ایران توضیح دهند، نشان میدهد ایران به یکی از تهدیدها علیه ناتو تبدیل شده و افرادی نظیر اسماعیلیون و علینژاد قرار است این تهدیدها را برای ناتو صورتبندی کنند و این اتفاق خطرناکی است.
ایران، محور نشست منامه
هالیفکس تنها نشست بینالمللی این هفته نبوده که ایران را به عنوان یک تهدید مورد بررسی قرار داده است. ایران محور نشست سهروزه امنیتی منامه هم بوده است. نشست موسوم به گفتوگوی منامه که به ابتکار عمل موسسه مطالعات استراتژیک بینالمللی هر ساله در منامه بحرین انجام میشود. این بار یک دستور کار مشخص داشته و آن هشدار و تهدید علیه ایران بود. هجدهمین دور این نشستها با چهرههایی همچون اورزولا فون در لاین، رئیس كمیسیون اروپا، جیمز كلورلی، وزیر امور خارجه انگلیس، مایكل كوریلا فرمانده سنتكام، فواد حسین، وزیر خارجه عراق و معاون وزیر خارجه عربستان سعودی با موضوع فعالیتهای منطقهای، توانمندی موشكی، رابطه ایران و روسیه بهخصوص در حوزه خرید و فروش تسلیحات و تجهیزات نظامی، برجام و ناآرامیها در ایران روز 20 نوامبر به کار خود پایان داد.
اورزولا فون در لاین، رئیس كمیسیون اروپا، ایران را به فروش تسلیحات به روسیه در جنگ با اوکراین متهم کرد و گفت، نباید اشاعه تسلیحاتی ایران را فراموش کرد. او گفته «چندین كشور حاشیه خلیجفارس سالهاست هشدار دادهاند كه ایران در حال تحویل پهپاد به كشورهای سركش است. مدتها طول كشید حقیقت سادهای را یاد بگیریم كه همزمان با تلاش برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاحهای هستهای باید روی اشاعه انواع دیگر سلاح از پهپاد گرفته تا موشكهای بالستیك هم تمركز كنیم. این مسئله نهفقط برای خاورمیانه بلكه برای همه ما خطر امنیتی است.» جیمز كلورلی، وزیر خارجه انگلیس در این نشست با اشاره به برنامه هستهای ایران و روابط نظامی تهران و مسكو مدعی شد که امروز تهدید برنامه هستهای ایران پیشرفتهتر از هر زمانی است. كلورلی ایران را به «خونریزی و تخریب» در سراسر جهان متهم و ادعا كرد كه ایران با فروش پهپادهای جنگی به روسیه غیرنظامیان اوكراین را میكشد. او در ادامه با حمایت از اعتراضهای مردمی در ایران بر تعهد بریتانیا برای مقابله با ایران تاكید و ادعا كرد: «بریتانیا برای همكاری با دوستان خود برای مقابله با تهدید ایران، توقف قاچاق تسلیحات
متعارف و جلوگیری از دستیابی ایران به قابلیت تولید تسلیحات هستهای مصمم است.»
مایكل كوریلا، فرمانده ستاد فرماندهی مركزی آمریكا موسوم به سنتكام در نشست منامه از استقرار 100 شناور بدون سرنشین در آبهای خلیجفارس تا سال آینده خبر داد.
كالین كال، معاون وزارت دفاع آمریكا در امور سیاسی ادعای غرب درباره خرید و فروش تسلیحات و تجهیزات نظامی میان ایران و روسیه را تکرار کرد و گفت: «كشورهای حوزه خلیجفارس باید به دلیل تعمیق روابط نظامی مسكو با ایران، روابط خود را با روسیه قطع كنند. تصمیم روسیه در خرید پهپادهای نظامی از ایران برای جنگ در اوكراین، به منطقه خاورمیانه نیز ضربه میزند. این مسئله نگرانیهای امنیتی مشترك عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اسرائیل و دیگران است.» ایال هولاتا، مشاور امنیت داخلی اسرائیل هم ادعاهای این رژیم علیه ایران را تکرار کرد و مدعی شد كه ایران حملات نیابتی و سایبری خود علیه اهداف غیرنظامی در سرزمینهای اشغالی و كشور آلبانی و مناطق دیگر را افزایش داده است. او همچنین مدعی شد كه ایران با كمك به روسیه در جنگ اوكراین در حقیقت مقابل اروپا ایستاده است.
نایف الحجرف، دبیركل شورای همكاری خلیجفارس مدعی شد که فروش پهپادهای ایرانی به روسیه در واقع ادعای چندین ساله اعراب درباره حمایت ایران از سایر کشورها با پهپاد را به غرب ثابت کرده است. او گفت «حمایت ایران از سایر كشورها با پهپاد، باعث شد كه غرب بسیار دیر متوجه چیزی شود كه نسبت به آن هشدار میدادیم.»
ایران و بحران امنیتی شدن در جهان
دو نشست هالیفکس و منامه و حضور پرشمار مقامات امنیتی و سیاسی کشورهای مختلف جهان و اظهارنظرهای آنها علیه ایران نشاندهنده تلاشهایی برای تبدیل کردن ایران به یک تهدید علیه جبهه عربی-عبری-غربی است. دو پرونده هستهای و فروش تسلیحات به روسیه نیز دستمایه پیشبرد این استراتژی هستند. تا پیش از این ایران تنها به عنوان یک بازیگر منطقهای در خاورمیانه مورد توجه غرب بود. توافقهایی نظیر برجام و تلاش غرب برای گفتوگوهای منطقهای و موشکی با ایران فقط برای آنچه به ادعای غربیها خنثی کردن تهدید ایران علیه کشورهای منطقه تعبیر میشد، مورد توجه بود. اما با مطرح شدن ادعای فروش پهپاد به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین عملا غرب سعی کرد ایران را به یک تهدید امنیت بینالملل نیز تبدیل کند.
در این میان به نظر میرسد ایران نیز سیاست منفعل یا ناکارآمدی داشته است. فقط در یک مورد میتوان به نحوه واکنش وزارت خارجه به ادعای اروپاییها و اوکراین درباره فروش پهپادهای ایرانی به روسیه نگاه کرد. واکنش اولیه ایران، تکذیب این خبر بود. با روشنتر شدن ماجرای فروش پهپادها به روسیه و 9ماه بعد از آغاز تجاوز روسیه به اوکراین، در نهایت حسین امیرعبداللهیان خبر را تایید اما اعلام کرد که ایران از استفاده پهپادهایش در جنگ اوکراین بیاطلاع بوده است. همزمان مذاکرات برجام بهعنوان یکی از تنها روزنههای تعامل ایران و غرب به بنبست رسیده است. ایران همچنان بر مواضعاش در خصوص ادعاهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره سه سایت هستهای مشکوک پافشاری میکند و سرانجام این موضوع نیز در هالهای از ابهام است. این تنش در روابط ایران و آژانس، نهایتا به صدور یک قطعنامه شدیداللحن توسط شورای حکام آژانس منتهی شده است. در مورد موضع ایران در سازمان ملل هم وضعیت تعاملات کشور وخیم است. استمرار اعتراضات در ایران و افتادن ابتکار عمل و تریبونهای جهانی به دست چهرههای تندرو و مخالف نظام در نهادهای اصلی بینالمللی، مواضع ایران را تضعیف کرده
است. شورای امنیت سازمان ملل اخیرا با حضور هر 15 عضو این شورا و با ابتکار عمل آمریکا و آلبانی نشستی برگزار کرد و در آن از چهرههایی نظیر نازنین بنیادی، شیرین عبادی و جاوید رحمان گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در ایران برای توضیح درباره موارد نقض حقوق بشر در کشور دعوت کرد.
واکنش ایران به تمامی اتهامات واردشده، انفعال و بیانیهخوانی بوده است. به نظر میرسد که سیاستخارجی فعال چیزی است که ایران در حال حاضر به آن نیاز دارد. هنوز برخی سخنرانیهای ظریف در مجامع بینالمللی در دفاع از حق مشروع ایران برای توسعه برنامه موشکی ایران در رسانههای جهان بازنشر میشود. معاونان وزارت خارجه ایران در دوران ریاستجمهوری روحانی در مقاطع مختلف برای دفاع از گفتمان نظام سیاسی بهویژه در حوزه هستهای، یادداشتهایی در رسانههای معیار از جمله واشنگتنپست، فارین افرز و فارین پالیسی منتشر میکردند. این یادداشتها در تبیین رویکرد صلحآمیز هستهای ایران در افکار عمومی جهان بیتاثیر نبود. از همه اینها مهمتر درک اهمیت دیپلماسی به عنوان تنها راه تعامل با جهان است که ظاهرا حلقه گمشده دولت کنونی است. دولت ابراهیم رئیسی به ظاهر سیاست خارجیاش را بر گسترش روابط با همسایگان متمرکز کرده است. اما شواهد نشان میدهد اوضاع با برخی همسایگان وخیم است. همسایه شمالی ایران رسما شمشیر را از رو بسته است. رابطه ایران و جمهوری آذربایجان از هر زمانی در چهار دهه پیش تیرهتر است. دولت رئیسی عضویت ایران در شانگهای و همپیمانی با
روسیه و چین را به اولویت سیاست خارجی ایران تبدیل کرده و معتقد است در بزنگاه تصویب قطعنامههای شورای امنیت و بازگشت ایران ذیل بند هفت منشور سازمان ملل متحد، حق وتوی پکن و روسیه به داد کشور خواهد رسید. اما آنچه مسلم است این است که شکلگیری یک اجماع بینالمللی علیه ایران و امنیتی شدن پرونده کشور تبعاتی بسیار سنگینتر به دنبال خواهد داشت و وقتی کار به معاملات قدرتهای بزرگ در سطوح بالا میرسد، نمیتوان روی حمایت آنچنانی روسیه و چین حساب باز کرد.