دردسر ناتمام پهپادها
ماجرای سفر مقام دفاعی روسیه به ایران چه بود؟
ماجرای سفر مقام دفاعی روسیه به ایران چه بود؟
هیچ ناظر مطلعی نیست که تائید نکند از ابتدای درگرفتن جنگ در اوکراین، روابط ایران و روسیه وارد فاز جدیدی شده و نشانه‌هایی از نزدیکی بی‌سابقه دو کشور به یکدیگر دیده می‌شود. روسیه از ابتدای جنگ اوکراین تحت شدید‌ترین تحریم‌های آمریکا و اروپا قرار گرفت. تا جایی‌که برخی از تحلیلگران شکل، شدت و میزان تحریم‌های روسیه را با تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال شده، مقایسه کرده و شبیه دانستند. موضع ایران در خصوص جنگ اوکراین از همان ابتدا مشخص شد. ایران اعلام کرد که با جنگ مخالف است و از هیچ‌کدام از طرفین جنگ دفاع نمی‌کند و از هر نوع نقش‌آفرینی برای پایان دادن به این جنگ استقبال می‌کند و حتی حاضر شد نقش میانجی را بازی کند. اما ایران هرگز اقدام روسیه در حمله به اوکراین را محکوم یا تقبیح نکرد و حتی سیدابراهیم رئیسی در یکی از مواضع‌اش در خصوص این جنگ اقدام روسیه را اقدامی «پیش‌دستانه» توصیف کرد. به‌رغم اینکه ایران موضع‌اش در خصوص بحران اوکراین را «بی‌طرفی فعال» اعلام کرد، اما در اواخر تابستان گذشته، اخبار و ادعاهایی در خصوص کمک پهپادی ایران به روسیه منتشر شد. تقریبا روزی نبود که مقامات اوکراینی اعلام نکنند پهپادهای ایرانی را
در آسمان اوکراین مشاهده نکرده‌اند. موضع ایران در ابتدا تکذیب این ادعا بود و البته این تکذیب به روش خاصی انجام شد؛ ایران اعلام کرد:«هیچ سلاحی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین نداده است.» با افزوده شدن به حجم این اخبار و ادعاها، در نهایت حسین امیرعبداللهیان در میانه اعتراضات اخیر در ایران در سخنانی اصل تحویل پهپاد ایران به روسیه را تائید کرد، اما اعلام کرد این پهپادها چند ماه قبل از جنگ اوکراین و در چارچوب همکاری‌های دفاعی ایران و روسیه به مسکو تحویل شده است. این تائید امیرعبداللهیان کافی بود تا حجم عظیمی از مواضع تند کشورهای اروپایی علیه ایران سرازیر شود. از این پس بود که کشورهایی اروپایی تا قبل از آن فقط به اظهار مواضع انتقادی در خصوص نحوه برخورد با معترضان بسنده کرده بودند، به ناگاه به سمت اظهار مواضع بسیار تندتر، نقش‌آفرینی فعال علیه ایران نظیر دیدار با برخی چهره‌های تندروی اپوزیسیون خارجی و اعمال تحریم‌های متعدد با توجیه دفاع از حقوق بشر در ایران روی آوردند. به‌طور کلی اینطور به نظر می‌رسد که مشکل اروپا با ایران نه حقوق بشر و نه مسئله معترضان، بلکه مسئله ادعایی قرار گرفتن ایران در کنار روسیه در جنگ
اوکراین است. مشکلی که همچنان ادامه دارد و حالا اسرائیل نیز در فاز جدید آن، نقش جدیدی بر عهده گرفته است.
وب‌سایت اکسیوس روز گذشته گزارش کرد که چهار مقام ارشد اسرائیلی با استناد به گزارش‌های اطلاعاتی مدعی شده‌اند که ایران با توجه به واکنش‌های بین‌المللی قصد دارد برد موشک‌هایی ارسالی به روسیه را محدود کند. چند هفته است که مقامات آمریکایی با استناد به گزارش‌های اطلاعاتی مدعی شده‌اند که ایران قصد دارد موشک‌هایی را در اختیار روسیه قرار دهد. به اعتقاد مقامات غربی، تحویل موشک‌های بالستیک ایران به روسیه می‌تواند قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل را نقض کند و مقدمات برای فعال شدن مکانیزم ماشه را که تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را دوباره فعال می‌کند، فراهم کند.
چنین وضعیتی نه‌تنها برای ایران، بلکه بیشتر برای روسیه می‌تواند مشکل‌ساز باشد. براساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد که در سال 2015 به‌عنوان بخشی از توافق هسته‌ای به تصویب رسید، کشورها مجاز به انتقال یا دریافت موشک‌های بالستیک و پهپادهای ایران با برد بیش از 300 کیلومتر و محموله بیش از 500 کیلوگرم نیستند. این بند در اکتبر سال 2023 منقضی می‌شود.
یکی از بهانه‌های انتشار چنین گزارش‌هایی از سوی برخی رسانه‌های غربی سفر الکساندر فومین، معاون وزیر دفاع روسیه به همراه یک هیئت نظامی به تهران در تاریخ سوم دسامبر بود. فومین با سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح دیدار کرده و در چهارمین نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های نظامی که اواخر سال گذشته به‌منظور تقویت همکاری‌های دفاعی روسیه و ایران تشکیل شد، شرکت کرد. این خبر در رسانه‌های داخلی نیز درج شده است.
برخی مقامات اسرائیلی مدعی شده‌اند از این نگران هستند که روسیه موتورهای موشک‌های دوربرد خود را در اختیار ایران قرار دهد که این امر نیز می‌تواند ناقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل باشد. علاوه بر این، اسرائیل نگران است که مسکو به تهران اجازه دهد آزادی عملیات بیشتری در سوریه داشته باشد. از ابتدای انتشار ادعاها درباره کمک پهپادی ایران به روسیه، تهران این ادعاها را رد کرد، اما در نهایت ماه گذشته، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه ایران اذعان کرد ایران این پهپادها را به روسیه داده، اما زمان تحویل پهپادها ماه‌های قبل از جنگ اوکراین بوده است. روسیه استفاده از پهپادهای ساخت ایران را در حمله به اهداف غیرنظامی اوکراین، رد کرده است. چهار مقام اسرائیلی که با اکسیوس گفت‌‌وگو کرده‌اند، مدعی شده‌اند که فشارهای بین‌المللی به‌طور کامل تهران را از برنامه‌ریزی برای ارسال موشک‌ها به روسیه منصرف نکرده است. اما ایران با هدف کاهش پیامدهای بین‌المللی و عدم نقض قطعنامه شورای امنیت، در نظر دارد فقط موشک‌هایی با برد کمتر از 300 کیلومتر به روسیه بدهد. در چنین صورتی، سامانه موشکی فاتح-110 است که با برد 300 کیلومتر می‌تواند گزینه
مناسبی باشد. اکسیوس مدعی شده که در ابتدا موشک‌های ذوالفقار با برد 700 کیلومتر مدنظر بود، اما ظاهرا این گزینه از دستور کار خارج شده است. اکسیوس نوشته که وزارت امور خارجه ایران و سخنگوی نمایندگی ایران در سازمان ملل به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ نداده‌اند.
در هفته‌های اخیر، اسرائیل سعی کرده با ارائه برخی پرونده‌های اطلاعاتی در مورد ایران و همکاری تهران و مسکو، کشورهای غربی را به موضع‌گیری در این خصوص تشویق کند. ظاهرا اسرائیلی‌ها امیدوارند که از تمرکز فعلی غرب بر همکاری‌های دفاعی تسلیحاتی ایران و روسیه، به‌عنوان ابزاری برای افزایش فشار بین‌المللی بر تهران استفاده کنند.
البته کاخ سفید از اظهارنظر در مورد ارزیابی‌های اسرائیل خودداری کرده، اما جان‌کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا روز گذشته در یک نشست خبری با خبرنگاران گفت، دولت بایدن همچنان نگران این احتمال است که ایران موشک‌های بالستیک به روسیه بدهد. کربی گفت، روسیه به ایران پشتیبانی نظامی و فنی بی‌سابقه‌ای ارائه می‌کند و تهران نیز به بزرگترین حامی نظامی مسکو تبدیل شده است. وی افزود: «این رابطه آنها را به شریک دفاعی تمام‌عیار تبدیل می‌کند. دولت بایدن اطلاعاتی درباره همکاری نظامی روسیه با ایران با شرکای آمریکایی در خاورمیانه و سراسر جهان به اشتراک گذاشته است. ایالات‌متحده نگران است که روسیه قصد داشته باشد تجهیزات نظامی پیشرفته مانند هلیکوپتر، سیستم‌های دفاع هوایی و جنگنده‌های پیشرفته Su-35 را در اختیار ایران قرار دهد.» وی مدعی شد، خلبانان ایرانی از بهار گذشته در روسیه برای یادگیری نحوه پرواز با جنگنده‌ها در حال آموزش هستند.
همه این تبلیغات و تحولات اطلاعاتی رسانه‌ای در حالی رخ می‌دهد که وزرای خارجه اتحادیه اروپا روز دوشنبه تشکیل جلسه دادند و همکاری نظامی بین ایران و روسیه را محکوم کردند. اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای پس از این نشست تاکید کرد، «هر گونه انتقال پهپادها و موشک‌های جنگی خاص به یا از ایران بدون مجوز قبلی شورای امنیت سازمان ملل، نقض قطعنامه ۲۲۳۱ است.» در این بیانیه آمده است: «اتحادیه اروپا شدیداً ایران را نسبت به هرگونه تحویل جدید تسلیحات به روسیه، به‌ویژه هر اقدامی در جهت انتقال احتمالی موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد به روسیه، که تنش را تشدید می‌کند، هشدار می‌دهد. اتحادیه اروپا به تمام اقدامات حمایت‌کننده از تجاوز روسیه به اوکراین پاسخ خواهد داد و ایران را از جمله از طریق اقدامات محدودکننده بیشتر پاسخگو خواهد دانست.»
آنچه قابل توجه است این است که شورای امنیت سازمان ملل متحد در تاریخ 19 دسامبر، یعنی یک هفته دیگر، برای بحث در مورد اجرای قطعنامه 2231 تشکیل جلسه می‌دهد. ایالات‌متحده، بریتانیا و فرانسه پیشتر ادعا کرده‌اند که انتقال هواپیماهای بدون سرنشین ایران به روسیه این قطعنامه را نقض می‌کند، درحالی‌که روسیه و ایران معتقدند این اقدام نقض قطعنامه نیست.
