آتش پنجه شمشیر
پس از امتناع اسد از دیدار با اردوغان، ترکیه به سمت اجرای عملیات نظامی پیش می‌رود
پس از امتناع اسد از دیدار با اردوغان، ترکیه به سمت اجرای عملیات نظامی پیش می‌رود
رجب‌طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرده که قصد دارد به‌زودی مرحله زمینی عملیات پنجه شمشیر را آغاز کند. اردوغان گفته این عملیات نظامی برای پاکسازی مناطقی در امتداد مرزهای جنوبی ترکیه از تسلط شبه‌نظامیان وابسته به حزب کارگران کردستان یا پ.ک.ک که ایالات متحده آنها را در فهرست تروریستی خود قرار داده، طراحی شده است. اردوغان حداقل از اوایل تابستان سال جاری درباره یک عملیات جدید بزرگ صحبت کرده است، اما تاکید کرده که زمانش را انتخاب خواهد کرد و شاید «ناگهان در نیمه شب حمله کند». به نظر می‌رسد آماده‌سازی برای عملیات زمینی در شمال سوریه تقریباً کامل شده است.
تشدید تنش میان ترکیه و کرد‌های سوریه با بمب‌گذاری مرگبار 13نوامبر در خیابان شلوغ استقلال استانبول که شش کشته برجای گذاشت، ایجاد شد. ترکیه دستگیری‌ها و بازجویی‌هایی را برای شناسایی بمب‌گذار و شبکه پشتیبانی او انجام داده است و جزئیات مربوط به روابط بمب‌گذار با شاخه سوریه پ.ک.ک، به‌اصطلاح یگان‌های مدافع خلق یا YPG را شرح داده است. وابستگان پ.ک.ک از جمله YPG حملاتی را در ترکیه و علیه اهداف ترکیه در سوریه انجام داده‌اند. مهمتر از آن، تعهد اردوغان به حذف YPG از 30کیلومتری مرز ترکیه، حداقل در غرب رود فرات صراحتا اعلام شده است. این احتمالاً به‌معنای عملیاتی علیه تل‌رفعت و منبج است؛ مناطقی که به‌طور مشترک تحت کنترل YPG و نیروهای بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه هستند، و از آنجا به نیروهای ترکیه و متحدانش حمله شده است. این عملیات احتمالی ممکن است باعث خشم واشنگتن شود، اما می‌تواند فرصتی برای ایالات‌متحده و ترکیه باشد تا پایانی برای درگیری سوریه پیدا کنند.
پنجه شمشیر آخرین عملیات از یکسری عملیات‌های ترکیه بر ضد پ.ک.ک در شمال عراق و سوریه است که چندین دهه به طول انجامید. از زمان آغاز آن در 20نوامبر، این حملات عمدتاً شامل حملات هوایی و توپخانه‌ای و حمله هواپیماهای بدون سرنشین بوده است. انتظارات درباره انجام یک عملیات زمینی باعث شده است تا واشنگتن و مسکو اقدامات فوری برای جلوگیری یا محدود کردن دامنه حمله زمینی انجام دهند، اما بیانیه‌های رسمی ترکیه و عملیات‌های گذشته تردید کمی در خصوص وقوع آن باقی می‌گذارد.
انگیزه آنکارا در عملیات پنجه شمشیر انتقام‌گیری از حمله 13نوامبر استانبول است، اما در نهایت، هدف اصلی تکمیل یک «منطقه امن» برای حذف نیروهای همسو با پ.ک.ک از مناطق حساس مرزی، امکان بازگشت پناهجویان و اطمینان از نفوذ ترکیه بر ترتیبات سیاسی است. با خروج YPG از منبج و تل‌رفعت، دستاوردهای سرزمینی این گروه پس از سال 2015 در شمال غرب سوریه که عمدتاً عرب‌نشین است، از میان خواهد رفت. ائتلاف احزاب مخالف سیاسی ضد اردوغان حمایت خود را از اقدام نظامی ترکیه برای تامین امنیت مناطق مرزی اعلام کرده است. افکار عمومی ترکیه نیز به‌طور کلی از عملیات برون‌مرزی علیه پ.ک.ک حمایت می‌کند.
نه ایالات‌متحده و نه روسیه در موقعیتی نیستند که بتوانند عملیات زمینی را متوقف کنند، اگرچه بدون شک فشاری را برای پایان دادن به آن، پس از انجام آن، اعمال خواهند کرد. روسای سازمان‌های اطلاعاتی هر دو کشور احتمالاً در جریان بازدیدهای اخیرشان از آنکارا از قصد ترکیه مطلع شده‌اند و تحلیل غالب در آنکارا این است که عملیات زمینی در غرب فرات درصورتی‌که در گستره متوسط بوده و در اجرا دقیق باشد، به‌طور ضمنی تحمل خواهد شد. این ممکن است آخرین عملیات زمینی باشد که آنکارا برای اعلام موفقیت در ایجاد «منطقه امن» خود در شمال سوریه ضروری می‌داند. عملیات زمینی تقریباً به دلایل متعددی منطقه کوبانی در شرق فرات را شامل نخواهد شد. جمعیت این منطقه اکثرا کردها و عموماً طرفدار پ.ک.ک هستند، تصرف یا اداره این منطقه بسیار دشوار است. علاوه بر این کوبانی در مجاورت مناطقی است که نیروهای آمریکایی در آن عملیات‌هایی را بر ضد داعش انجام می‌دهند.
چرا حالا و بعد چه خواهد شد؟
دلایلی چند می‌توان برای زمان آغاز این عملیات ذکر کرد:
جنگ در اوکراین اهرم دیپلماتیک ترکیه را تقویت کرده، اعتبار نظامی و منابع روسیه را تضعیف کرده و فشار چندجانبه را به‌مراتب کمتر کرده است.
تغییر رویکرد دیپلماتیک در منطقه تعداد کشورهای همسایه را که تمایل به مخالفت شدید با عملیات ضد پ.ک.ک ترکیه دارند، کاهش داده است.
تشدید تنش بین ایران و نیروها و منافع آمریکا در عراق و سوریه، نقش ترکیه را در این کشورها به‌گونه‌ای متفاوت تعریف کرده است. ایالات‌متحده به‌طور فزاینده‌ای به همکاری ترکیه برای دستیابی به اهداف ضدتروریسم و سایر اهداف منطقه‌ای در سال‌های آینده، از جمله حفاظت از اقلیم کردستان عراق در برابر اقدامات ایران، نیاز دارد.
انتخابات ترکیه برای ژوئن 2023 برنامه‌ریزی شده است و حزب عدالت و توسعه اردوغان مجبور است به تعهدات خود در رابطه با منافع ترکیه در سوریه عمل کند.
عملیات زمینی ترکیه ممکن است درخواست‌هایی را در واشنگتن برای محافظت از وضعیت موجود در شمال شرق سوریه از طریق تهدیدها و تحریم‌ها، مانند استناد به مفاد فرمان اجرایی 13894 برای مسدود کردن دارایی‌های مقامات و وزارتخانه‌های ترکیه ایجاد کند. اما چنین تهدیدهایی در گذشته مانع از عملیات ترکیه نشده است، هرچند ممکن است پایان عملیات را تسریع بخشد.
تحریم‌ها علیه آنکارا خطر تشدید احساسات ملی‌گرایانه و ضدآمریکایی در ترکیه یا به خطر انداختن سایر منافع غرب در خصوص اوکراین، ایران و گسترش ناتو را به همراه دارد. بعید است که واشنگتن یا سایر پایتخت‌های غربی وارد این بازی شوند.
ارتش آمریکا صراحتاً برای سرکوب بقایای داعش و به‌طور ضمنی برای جلوگیری از گسترش فعالیت‌های ایران در سوریه باقی میماند. عملیات زمینی ترکیه ممکن است YPG را وادار به تعلیق همکاری علیه داعش کند، اما این تصمیم احتمالاً موقتی خواهد بود، زیرا شرط ضروری حمایت ایالات‌متحده از نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) که YPG جزء اصلی آن است، همکاری آنها با آمریکا در مبارزه علیه داعش است. همانطور که در جریان آخرین عملیات بزرگ ترکیه در شمال آنکارا و واشنگتن از زمان همسویی ایالات‌متحده با YPG در اواخر سال 2014 در مورد شمال سوریه با یکدیگر گفت‌وگو کرده‌اند، اما در آستانه عملیات آینده ترکیه، ممکن است فرصتی زودگذر برای پرداختن به یک پایان قابل‌قبول از سوی هر دو طرف برای درگیری سوریه ایجاد شود. اردوغان حتی به برقراری مجدد روابط با اسد فکر کرده است، اگرچه بعید است که او معامله‌ای انجام دهد که از مخالفان سوری و منافع امنیتی ترکیه محافظت نکند. در آن سو نیز به نظر می‌رسد واشنگتن این پیشنهاد را پذیرفته است که اسد احتمالاً در قدرت باقی میماند، هرچند باید برای رفتار قابل‌قبول با کشور و مردمش در ترتیبات پس از جنگ تحت فشار قرار گیرد.
دو بازیکنی که قوی‌ترین کارت را برای گرفتن امتیاز از اسد دارند، ترکیه و ایالات‌متحده هستند. مانع همکاری آنها نگرانی ترکیه از حضور YPG در نزدیکی مرزهایش است. یک عملیات به‌دقت کنترل شده و محدودشده ممکن است ادراک تهدید ترکیه را بدون آسیب وارد کردن به توانایی نیروهای SDF برای مبارزه علیه داعش، کاهش دهد. هیچ‌یک از طرفین از شکاف کنونی در سوریه سود نمی‌برند و اگر عملیات زمینی اجتناب‌ناپذیر باشد، این احتمال وجود دارد که نتیجه‌گیری سریع آن به تلاش‌های جدی‌تری برای ایجاد یک رویکرد مشترک میان دو کشور منجر شود.
مخالفت بشاراسد با اردوغان
در این میان روس‌ها نیز سعی کرده‌اند بین اردوغان و اسد میانجی‌گری کنند. البته بشاراسد، رئیس‌جمهور سوریه، با اشاره به انتخابات آتی ترکیه و حضور نیروهای ترکیه در خاک سوریه، تلاش‌های متحدان روس خود برای ترتیب دادن دیدار با رجب‌طیب‌اردوغان ترکیه را رد کرده است. اسد معتقد است که چنین دیداری به اردوغان در انتخابات ژوئن ترکیه کمک می‌کند و به او اجازه می‌دهد تا نشان دهد پیشرفتی در بازگرداندن تعدادی از سه میلیون و 600 هزار آواره سوری ساکن در ترکیه صورت داده است. ترکیه میزبان بزرگترین جمعیت پناهجویان جهان است و نارضایتی عمومی از سوری‌ها در این کشور که با بحران اقتصادی شدیدی مواجه است، افزایش یافته است. در میان ناامیدی عمومی، اردوغان وعده «بازگشت داوطلبانه» یک میلیون پناهجو به خاک سوریه تحت کنترل آنکارا و متحدانش را داده است. اما یک دیپلمات ترکی که نخواست نامش فاش شود به رویترز گفته که بشاراسد دیدار با اردوغان را «اگر بدون نتیجه مشخصی باشد، بی‌فایده می‌بیند و آنچه آنها تاکنون خواسته‌اند خروج کامل نیروهای ترکیه از سوریه است.»
خصومت بین اسد و اردوغان به بهار عربی بازمی‌گردد، زمانی که رهبر ترکیه از قیام‌ها علیه حکومت‌های خودکامه در کشورهایی مانند مصر و تونس حمایت کرد و در سوریه نیز از گروه‌های شبه‌نظامی مخالف دمشق حمایت مالی کرد. اما گسل‌های قدیمی بهار عربی در حال از بین رفتن هستند و اردوغان که کشورش تحت تاثیر بحران اقتصادی و تورم سرسام‌آور قرار گرفته است، چرخشی در رویکرد‌های خود صورت داده است.
اردوغان در ابتدا اعلام کرده بود که هرگز با عبدالفتاح‌السیسی، رئیس‌جمهور مصر، که با کودتای نظامی به قدرت رسید، دیدار نخواهد کرد اما این دو، ماه گذشته در حال دست دادن در حاشیه جام‌جهانی قطر دیده شدند. ترکیه همچنین پس از سال‌ها تنش، روابط خود را با امارات و عربستان‌سعودی احیا کرده است. اردوغان ماه گذشته گفت که آماده است روابط خود با سوریه را نیز از سر بگیرد. او در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «در سیاست نمی‌توان رنجشی به دل گرفت.»
روسای اطلاعات ترکیه و سوریه در سال جاری جلسات متعددی را در دمشق با هدف ترتیب دادن دیدار احتمالی میان وزرای خارجه دو کشور برگزار کردند، اما یکی از منابع به نقل از رویترز گفت که دمشق این دیدار را رد کرده است.
